ΥΠΟΜΝΗΜΑ Βενετικού χάρτη διαστάσεων 33×44 εκατοστών της Ενετοκρατίας (1423 – 1430 ) - Σημεία που σχετίζονται με την Αγία Ματρώνα Θεσσαλονίκης
Η πηγή του χάρτη βρέθηκε τελευταία, χάρη σε δημοσίευση του ερευνητή Αλέξανδρου Τζιόλα. Προέρχεται από τη συλλογή του ιστοριοδίφη και μεγάλου συλλέκτη Αδόλφου Χέρμαν Στρουκ (1877 – 1911) και φυλάσσεται στα αρχεία του Πανεπιστημίου της Κολωνίας. (Α)
(Α) Αλέξανδρος Τζιόλας – Ερευνητής Συγγραφέας (Θεσσαλονίκη τα τείχη σου)
Αλέξανδρος Τζιόλας – Ερευνητής Συγγραφέας (Θεσσαλονίκη τα τείχη σου)
Όλοι οι Ναοί και τα μνημεία της Θεσσαλονίκης, έχουν αρίθμηση και ορισμένοι (οι πιο σημαντικοί για τον σχεδιαστή) καταγράφονται και με τα χριστιανικά τους ονόματα, με απόδοση στην ιταλική γλώσσα. Απουσιάζουν εντελώς μουσουλμανικά τεμένη και μιναρέδες.
● Πύλη Βαρδαρίου (1) (Porta Vardar) γνωστή και ως Χρυσή Πύλη κατάληξη της κεντρικής ρωμαϊκής λεωφόρου Decumanus Maximus. Δυτική κατάληξη της τότε Λεωφόρου και σημερινής Εγνατίας. Σύμφωνα με τις πηγές, έξω από τα τείχη, ρίχτηκε το λείψανο της Αγίας Ματρώνας, τυλιγμένο σε δέρμα. Στη συνέχεια χριστιανοί το ενταφίασαν, κοντά στη Λεωφόρο (Εγνατία Οδός). Πρόκειται για τον πρώτο τάφο της Αγίας Ματρώνας, η οποία μαρτύρησε μεταξύ 303 με 305.
«Σημαντική Μονή ήταν αφιερωμένη στην Αγία Ματρώνα την Θεσσαλονικιά που μαρτύρησε τον 4ο αιώνα. Παραμένει άγνωστη η θέση της, αν και υπάρχει σήμερα η γνώμη ότι βρισκόταν δυτικά της Θεσσαλονίκης γιατί εκεί μαρτύρησε όταν την έριξαν από τα τείχη κοντά στη Χρυσή Πύλη». (Α)
(Α) Νικηφόρος Σιβένας - Συγγραφέας (Μια περιήγηση στη Θεσσαλονίκη των Βενετών)
Μια περιήγηση στη Θεσσαλονίκη των Βενετών
● Porta Nuova (2) (Νέα Πύλη). Γνωστή σήμερα ως Ληταία Πύλη. Δυτική κατάληξη του άλλου οριζόντιου άξονα, της σημερινής οδού Αγίου Δημητρίου.
Ο ιστορικός της «Αστυγραφίας της Θεσσαλονίκης» Μιχαήλ Χατζή Ιωάννου αναφέρει στην περιοχή υπήρχαν (σήμερα άνωθεν της Παναγίας Φανερωμένης) Μονή της Αγίας Ματρώνας, καθώς και εκκλησία των Αγίων Χιόνης, Ειρήνης και Αγάπης, η τελευταία πιο κοντά προς την πόλη.
«Και ως προς τη θέση των κτισμάτων αυτών νομίζω ότι ορθά τούς τοποθετεί ο Χατζή Ιωάννου έξω από τη Ληταία Πύλη ή Λιταία Πύλη, δηλαδή έξω από την είσοδο της οδού Αγίου Δημητρίου προς τα Δυτικά και συγχρόνως τα ταυτίζει με ορισμένα ιερά ιδρύματα των μουσουλμάνων». (Μεβλεβιχανές σε μεταγενέστερους χρόνους) (Β).
Γράφει μάλιστα
και τα έξης: «...και σήμερον ακόμη προς το μέρος της Ληταίας πύλης ευρίσκονται λείψανά τινά
κτιρίων, συγχρόνως δε και διάφοροι ευκτήριοι οίκοι των μουσουλμάνων, ως ο Μεβλιχανές
κ.λ.π.» (Γ)
(Β) ΙΣΤΟΡΙΚΕΣ ΕΡΕΥΝΕΣ ΕΞΩ ΑΠΟ ΤΑ ΤΕΙΧΗ ΤΗΣ ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗΣ - ΑΠΟΣΤ. Ε. ΒΑΚΑΛΟΠΟΥΛΟΣ
(Γ) ΑΣΤΥΓΡΑΦΙΑ ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗΣ. ΗΤΟΙ ΤΟΠΟΓΡΑΦΙΚΗ ΠΕΡΙΓΡΑΦΗ ΤΗΣ ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗΣ υπό ΜΙΧΑΗΛ ΧΑΤΖΗ ΙΩΑΝΝΟΥ (ΕΝ ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗ 1880)
● Ναός (15) Άγνωστος Ναός (Πιθανά
ο Ναός της Αγίας Ματρώνας;)
«Το λείψανο της Αγίας Ματρώνας μετά το τέλος των διωγμών μεταφέρθηκε και ενταφιάστηκε σε ναό προς τιμήν της μέσα στην πόλη από τον επίσκοπο Αλέξανδρο - πρώτες δεκαετίες του 4ου αιώνα». (Δ)
(Δ) Η Αγία Ματρώνα η εν Θεσσαλονίκη - Santa Matrona (Madrona) mártir de Tesalónica - Από τη Θεσσαλονίκη των
Ελλήνων στη Βαρκελώνη των Καταλανών - Α΄
ΜΕΡΟΣ http://georeligious.blogspot.com/2020/09/santa-matrona-madrona-martir-de.html
● Παναγία Χαλκέων (21) Όπως αναφέρει η επιγραφή που είναι χαραγμένη στο μαρμάρινο υπέρθυρο της δυτικής εισόδου, ο ναός κτίστηκε το 1028 πάνω σε ειδωλολατρικό ιερό (ὁ πρην βέβηλος τόπος) από τον Χριστόφορο, ανώτερο αξιωματούχο της βασιλικής αυλής. Κατά την Ευγενία Κούκουρα, εδώ ερχόταν η Αγία Ματρώνα για να προσευχηθεί, σε παλαιότερο ιερό αφιερωμένο στη Θεοτόκο. (Ε)
(Ε) Ευγενία Α. Κούκουρα (Συγγραφέας Ξεναγός) - 212 Η ΑΓΙΑ ΜΑΤΡΩΝΑ – Διαδρομές στην Εν -γναθία Οδό (από το 28:00 και μετά)
https://www.youtube.com/watch?v=VGC21kNUU1k
● Κτίριο του στρατιωτικού Διοικητή (26). (Capitano) Εδώ θα πρέπει να ήταν η έδρα του συζύγου της Ιουδαίας Παντίλλης. (Στρατοπεδάρχης της Θεσσαλονίκης)
● Εβραΐκή Συναγωγή (35) της «παλαιάς πυρικαύστου Έβραΐδος» . Παλαιά Συναγωγή, που επισκέπτονταν η Αγία Ματρώνα μέχρι την είσοδο και κάθε Σάββατο πρωί, ως συνοδός της κυρίας της.
● Άγνωστος Ναός (47). (Άλλο σημείο του Ναού της Αγίας Ματρώνας, εντός των τειχών;)
«Αλλά παρατηρείται αντίφασις τις μεταξύ της ειδήσεως ταύτης και του Βασιλειανού Μηνολογίου, το οποίον εν τω βίω της Αγίας Ματρώνας, διηγείται ότι ο ναός αυτής ην εντός της Θεσσαλονίκης. Πλην η αντίφασις δυνατόν να οικονομηθεί δια της υποθέσεως, δύο ναών, εσωτερικού και εξωτερικού, όπως συνέβαινε και εις τον Άγιον Νικόλαον». Υπήρχαν δύο Ναοί του Αγίου, ο Άγιος Νικόλαος των Ορφανών και έτερος παρά τη Χρυσή Πύλη εκτός της Πόλεως.
…Αργότερον ουδέν ακούεται ούτε περί του ναού ούτε περί σώματος της Αγίας».(Αγίας Ματρώνας Θεσσαλονίκης) (ΣΤ)
(ΣΤ) ΑΣΤΥΓΡΑΦΙΑ ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗΣ. ΗΤΟΙ ΤΟΠΟΓΡΑΦΙΚΗ ΠΕΡΙΓΡΑΦΗ ΤΗΣ ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗΣ υπό ΜΙΧΑΗΛ ΧΑΤΖΗ ΙΩΑΝΝΟΥ (ΕΝ ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗ 1880) – Β΄ΕΚΔΟΣΗ ΝΕΑΣ ΠΟΡΕΙΑΣ ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗ 1976. Σελ. 103-104
● Εβραϊκή Συναγωγή
(55) Ετς- χα-Χαΐμ των Ρωμανιωτών Εβραίων. (Νεότερη Συναγωγή που
δημιουργήθηκε, μετά την πυρκαγιά και καταστροφή της πρώτης)
● Μονή της Αγίας Ματρώνας (79) Καστρομονάστηρο. (Δεύτερος Ναός της Αγίας Ματρώνας, εκτός των τειχών Θεσσαλονίκης).
Ο ιστορικός της «Αστυγραφίας της Θεσσαλονίκης» Μιχαήλ Χατζή Ιωάννου αναφέρει στην περιοχή υπήρχαν (σήμερα άνωθεν της Παναγίας Φανερωμένης) Μονή της Αγίας Ματρώνας, καθώς και εκκλησία των Αγίων Χιόνης, Ειρήνης και Αγάπης, η τελευταία πιο κοντά προς την πόλη.
Προς αυτή μάλιστα την κατεύθυνση κινήθηκαν και έφθασαν στα παραπάνω κτίσματα οι Σλάβοι κατά την πρώτη και δεύτερη επιδρομή τους εναντίον της Θεσσαλονίκης. Η Μονή της Αγίας Ματρώνας είχε, φαίνεται, τη φρουριακή εμφάνιση ενός πραγματικά μεγάλου μεσαιωνικού μοναστηριού με πολλά οικήματα γύρω, ώστε οι Σλάβοι κατά τη δεύτερη επιδρομή τους, όταν έφθασαν εκεί νύχτα, νόμισαν ότι βρέθηκαν κιόλας στη Θεσσαλονίκη. (Ζ)
(Ζ) ΑΣΤΥΓΡΑΦΙΑ ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗΣ. ΗΤΟΙ ΤΟΠΟΓΡΑΦΙΚΗ ΠΕΡΙΓΡΑΦΗ ΤΗΣ ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗΣ υπό ΜΙΧΑΗΛ ΧΑΤΖΗ ΙΩΑΝΝΟΥ (ΕΝ ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗ 1880)
Στα «Θαύματα του Αγίου Δημητρίου» αναφέρεται βέβαια ότι όταν οι Αβαροσλάβοι ήρθαν να κατακτήσουν την Θεσσαλονίκη στα τέλη του 6ου με αρχές του 7ου αιώνα βρέθηκαν μπροστά στο “φρούριον τῆς καλλινίκου μάρτυρος Ματρώνης”. Επειδή μάλιστα είχε νυχτώσει νόμιζαν ότι έφτασαν στα τείχη της πόλης και μόνο όταν ξημέρωσε κατάλαβαν ότι η πόλη ήταν λίγο πιο μακριά και κατευθύνθηκαν προς τα εκεί. Για να μπερδέψουν τα τείχη της μονής με τείχη πόλης, έστω και νύχτα, πρέπει η εικόνα του μοναστηριού να έμοιαζε πραγματικά με κάστρο, με μεγάλο φρούριο. Η μονή μάλιστα είχε οπτική επαφή με την πόλη όπως αναφέρεται στα Θαύματα: “εἶτα καθορῶσιν (οἱ Θεσσαλονικείς) ἐπί τό πεδίον τοῦ σεβασμίου ναοῦ τῆς χριστοφόρου μάρτυρος Ματρώνης πληθύν βαρβαρικήν”. (Η)
(Η) Νικηφόρος Σιβένας - Συγγραφέας (Μια περιήγηση στη Θεσσαλονίκη των Βενετών)
ΠΟΥ ΒΡΙΣΚΟΝΤΑΝ ΟΙ ΝΑΟΙ ΤΗΣ ΑΓΙΑΣ ΜΑΤΡΩΝΑΣ ΣΤΗ ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗ
Στα χρόνια των διωγμών του Διοκλητιανού (284 - 305) και του συναυτοκράτορά του Μαξιμιανού (286-305) βρήκαν μαρτυρικό θάνατο στη Θεσσαλονίκη ο Δομνίνος, ο Φλωρέντιος, ο μεγαλομάρτυρας Δημήτριος και ο μαθητής του Νέστορας, ο Λούπος, η Ανυσία, η Ματρώνα, ο Αλέξανδρος, ο αναγνώστης Θεόδουλος και ο διάκονος Αγαθόπους, η Αγάπη, η Ειρήνη, η Χιονία και πολλοί άλλοι.
Ένα ακόμη μοναστικό καθίδρυμα με ισχυρή οχύρωση μαρτυρείται ότι υπήρχε περί τα τέλη του 6ου – αρχές του 7ου αιώνα έξω από τα τείχη της πόλεως. Πρόκειται για τη Μονή της Αγίας Ματρώνας, η οποία μνημονεύεται στην α΄ συλλογή των Θαυμάτων του Αγίου Δημητρίου που συνέγραψε ο αρχιεπίσκοπος Θεσσαλονίκης Ιωάννης. Όπως αναφέρεται ,κατά την πρώτη μεγάλη επίθεση από πλήθος Αβαροσλάβων εναντίον της Θεσσαλονίκης στα χρόνια του αυτοκράτορα Μαυρίκιου (582-602), οι εχθροί πριν φθάσουν έξω από τα τείχη της πόλεως συνάντησαν στην πορεία τους το «φρουρών» (οχυρωμένο Μοναστήρι) της καλλίνικου μάρτυρος Ματρώνας. Καθώς ήταν νύχτα (της 22ας προς την 23η Σεπτεμβρίου του 597) και επειδή πρώτη φορά εξεστράτευαν εναντίον της πόλεως και συνεπώς δεν γνώριζαν την τοπογραφία της περιοχής, νόμισαν ότι το «φρουρών» της Αγίας Ματρώνας ήταν η ίδια η πόλη της Θεσσαλονίκης. Από τα παραπάνω προκύπτει πως έχουμε να κάνουμε με ένα οχυρωμένο Μοναστήρι, το οποίο χαρακτηρίζεται ως φρούριο. (Θ)
(Θ) Η Αγία Ματρώνα η εν Θεσσαλονίκη - Santa Matrona (Madrona) mártir de Tesalónica - Από τη Θεσσαλονίκη των Ελλήνων στη Βαρκελώνη των Καταλανών - Α΄ ΜΕΡΟΣ http://georeligious.blogspot.com/2020/09/santa-matrona-madrona-martir-de.html
Επίλογος:
Ο χάρτης πριν την Οθωμανική κατάκτηση (1430), μαρτυρεί τις θέσεις όπου η Αγία Ματρώνα Θεσσαλονίκης προσευχόταν, συνόδευε στη Συναγωγή, μαρτύρησε, καθώς και το μεγάλο μοναστικό καθίδρυμα (φρούριο) στο όνομά της, με ισχυρή οχύρωση που μαρτυρείται ότι υπήρχε περί τα τέλη του 6ου – αρχές του 7ου αιώνα έξω από τα τείχη της πόλεως, καθώς και πιθανές θέσεις Ναού της, εντός των τειχών. (Ι)
(Ι) Ευγενία Α. Κούκουρα (Συγγραφέας Ξεναγός) - 212 Η ΑΓΙΑ ΜΑΤΡΩΝΑ – Διαδρομές στην Εν -γναθία Οδό (από το 47:30 και μετά)
https://www.youtube.com/watch?v=VGC21kNUU1k
ΑΝΑΛΥΤΙΚΟ ΥΠΟΜΝΗΜΑ Βενετικού χάρτη διαστάσεων 33×44 εκατοστών της Ενετοκρατίας (1423 – 1430 ) σχεδιασμένος από άγνωστο καλλιτέχνη όπου σημειώνονται αρχαία μνημεία και ιστορικοί Ναοί της Βυζαντινής Θεσσαλονίκης
● Πύλη Βαρδαρίου (1) (Porta Vardar) γνωστή και ως Χρυσή Πύλη και στη ρωμαϊκή περίοδο κατάληξη της κεντρικής λεωφόρου Decumanus Maximus, πρόκειται για τη δυτική κατάληξη της τότε Λεωφόρου και σημερινής Εγνατίας. (Σύμφωνα με τις πηγές, έξω από τα τείχη, ρίχτηκε το λείψανο της Αγίας Ματρώνας, τυλιγμένο σε δέρμα. Στη συνέχεια χριστιανοί το ενταφίασαν, κοντά στη Λεωφόρο. Πρόκειται για τον πρώτο τάφο της Αγίας Ματρώνας. Μαρτύρησε μεταξύ 303 με 305 και η μνήμη της είναι στις 27 Μαρτίου).
●Porta Nuova (2) (Νέα Πύλη, κατά τον Καμινιάτη Λιταία Πύλη, γνωστή σήμερα ως Ληταία Πύλη), δυτική κατάληξη του άλλου οριζόντιου άξονα, της σημερινής οδού Αγίου Δημητρίου.
Ληταία Πύλη - Porta Nuova: Ο ιστορικός της «Αστυγραφίας της Θεσσαλονίκης» Μιχαήλ Χατζή Ιωάννου αναφέρει στην περιοχή υπήρχαν (σήμερα άνωθεν της Παναγίας Φανερωμένης) Μονή της Αγίας Ματρώνας, καθώς και εκκλησία των Αγίων Χιόνης, Ειρήνης και Αγάπης, η τελευταία πιο κοντά προς την πόλη.
Προς αυτή μάλιστα την κατεύθυνση κινήθηκαν και έφθασαν στα παραπάνω κτίσματα οι Σλάβοι κατά την πρώτη και δεύτερη επιδρομή τους εναντίον της Θεσσαλονίκης. Η Μονή της Αγίας Ματρώνας είχε, φαίνεται, τη φρουριακή εμφάνιση ενός πραγματικά μεγάλου μεσαιωνικού μοναστηριού με πολλά οικήματα γύρω, ώστε οι Σλάβοι κατά τη δεύτερη επιδρομή τους, όταν έφθασαν εκεί νύχτα, νόμισαν ότι βρέθηκαν κιόλας στη Θεσσαλονίκη.
Ληταία Πύλη, Postal Cart
Και ως προς τη θέση των κτισμάτων αυτών νομίζω ότι ορθά τούς τοποθετεί ο Χατζή Ιωάννου έξω από τη Ληταία πύλη (Καινούργια Πόρτα), δηλαδή έξω από την είσοδο της οδού Αγίου Δημητρίου προς τα Δυτικά και συγχρόνως τα ταυτίζει με ορισμένα ιερά ιδρύματα των μουσουλμάνων (σε μεταγενέστερους χρόνους). (Β)
Γράφει μάλιστα και τα έξης:
«...και σήμερον ακόμη προς το μέρος της Ληταίας πύλης ευρίσκονται λείψανά τινά κτιρίων, συγχρόνως δε και διάφοροι ευκτήριοι
οίκοι των μουσουλμάνων, ως ο Μεβλιχανές κ.λ.π.» (Γ)
(Β) ΙΣΤΟΡΙΚΕΣ ΕΡΕΥΝΕΣ ΕΞΩ ΑΠΟ ΤΑ ΤΕΙΧΗ ΤΗΣ ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗΣ - ΑΠΟΣΤ. Ε. ΒΑΚΑΛΟΠΟΥΛΟΣ
(Γ) ΑΣΤΥΓΡΑΦΙΑ ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗΣ. ΗΤΟΙ ΤΟΠΟΓΡΑΦΙΚΗ ΠΕΡΙΓΡΑΦΗ ΤΗΣ ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗΣ υπό ΜΙΧΑΗΛ ΧΑΤΖΗ ΙΩΑΝΝΟΥ (ΕΝ ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗ 1880)
Από την ακριβή θέση της Μονής της Αγία Ματρώνας (79) συμπεραίνουμε ότι η κοντινή Εκκλησία, των Αγίων Χιόνης, Ειρήνης και Αγάπης, θα πρέπει να ήταν, λίγο πιο πάνω από τη Ληταία Πύλη (Porta Nuova στο χάρτη) και κοντά στην εξωτερική πλευρά των τειχών, ακριβώς στη θέση του Μεβλεβιχανέ αργότερα των Μουσουλμάνων και στο σημείο που είναι σήμερα το 59ο Δημοτικό Σχολείο.
Σημείωση: Σήμερα το εκκλησάκι αυτό, στον αυλόγυρο του Δημοτικού Σχολείου, είναι αφιερωμένο στη μνήμη των τριών Αγίων μαρτύρων Χιόνης, Ειρήνης και Αγάπης.
«Τρεις είναι οι πιο γνωστές μονές που βρίσκονταν έξω από τα τείχη: η Μονή του Χορταΐτη δίπλα στον οικισμό Χορτιάτης, η Μονή της Αγίας Ματρώνας και η εκκλησία ή Μονή των τριών οσιομαρτύρων αδελφών Αγάπης, Ειρήνης και Χιονίας». (Δ)
(Δ) Νικηφόρος Σιβένας - Συγγραφέας (Μια περιήγηση στη Θεσσαλονίκη των Βενετών)
●Arco (3) Θριαμβική Αψίδα προς τιμήν του Οκταβιανού και του Αντωνίου για τη νίκη τους στη μάχη των Φιλίππων επί των Βρούτου και Κάσσιου, των δολοφόνων του Ιουλίου Καίσαρα, στην εμφύλια ρωμαϊκή σύρραξη των μέσων του 1ου π.Χ. αιώνα. (Σήμερα δεν διασώζεται)
●Port (4 & 6) Λιμάνι Θεσσαλονίκης, η είσοδος έκλεινε με αλυσίδα.
● Μικρή Νησίδα (5) ● Κύρια νότια πύλη (7) ● Πύλη του Γιαλού ● Στρογγυλός πύργος (8)
● Κτίσμα με τον αριθμό (9) κτίριο διοίκησης και φόρων - δασμών (Τελωνείο).
● Κτίσματα με τον αριθμό (10) αποθηκευτικοί χώροι, χώρος αποθήκευσης κρασιού, λαδιού και σιταποθήκες. ● Δυτικότροπο κτίσμα (11), ρωμαιοκαθολική εκκλησία για τους Λατίνους εμπόρους της περιοχής.
● Μονή των Αγίων Αποστόλων (Apostoli – 12). Ο ναός των Αγίων Αποστόλων σήμερα, αποτελούσε Καθολικό μεγάλης Μονής, από την οποία σώζονται το πρόπυλο και η κινστέρνα (δεξαμενή). Σύμφωνα με τρεις σωζόμενες επιγραφές το μνημείο ιδρύθηκε με χορηγία του οικουμενικού πατριάρχη Νίφωνος Α΄ μεταξύ των ετών 1310-1314.
● Κινστέρνα (13), μεγάλη υδατοδεξαμενή.
● Ναός Αγίας Αικατερίνης (14) Ο Παλαιολόγειος ναός της Αγίας Αικατερίνης βρίσκεται στο βορειοδυτικό άκρο της Άνω Πόλης. Το κτίσμα χρονολογείται από τους ερευνητές στα τέλη του 13ου και αρχές 14ου αιώνος. Ο ρυθμός του ναού είναι σύνθετος τετρακιόνιος σταυροειδής εγγεγραμμένος, με πέντε τρούλους και κλειστή περιμετρική στοά που καταλήγει στα ανατολικά σε πρόθεση και διακονικό. Στα χρόνια του Σουλτάνου Βαγιαζίτ του Β΄(1481-1512), ο ναός μετατράπηκε σε τζαμί (Yakup Pasa Camii).
Βόρεια του Ναού της Αγίας Αικατερίνης, βρισκόταν ο Πύργος του Κλαυδιανού. (Ε)
Ο ΠΥΡΓΟΣ ΚΛΑΥΔΙΑΝΟΥ
(Ε) Η Αγία Ματρώνα η εν Θεσσαλονίκη - Santa Matrona (Madrona) mártir de Tesalónica - Από τη Θεσσαλονίκη των Ελλήνων στη Βαρκελώνη των Καταλανών - Α΄ ΜΕΡΟΣ http://georeligious.blogspot.com/2020/09/santa-matrona-madrona-martir-de.html
● Άγνωστος Ναός (Πιθανά ο Ναός της Αγίας Ματρώνας;) - Ναός με τον αριθμό (15). Πρόκειται περί Ναού, γιατί ο σχεδιαστής του χάρτη, συνήθιζε να προσθέτει στην ανατολική πλευρά, την κόγχη του ιερού σαν μικρή προεξοχή από το υπόλοιπο κτίσμα. (Η πρώτη πιθανή θέση του Ναού της Αγίας Ματρώνας Θεσσαλονίκης εντός των τειχών;)
Μαρτύριο της Αγίας
Ματρώνας της εν Θεσσαλονίκη.
Τοιχογραφία (Fresco) τού έτους 1547 μ.Χ.
στον Ιερό Ναό Τιμίου
Προδρόμου,
της Ιεράς Μονής
Διονυσίου. Άγιον Όρος,
έργο του αγιογράφου
Τζώρτζη (Ζώρζη) Φουκά
Συναξάρι: ΙΕΡΟ ΠΡΟΣΚΥΝΗΜΑ ΑΓΙΑΣ ΜΑΡΙΝΑΣ ΑΛΥΚΟΥ
« Η Ματρώνα, η οποία ήταν στην υπηρεσία της Ιουδαίας Παντίλλης ή Παυτίλλης, συζύγου του στρατοπεδάρχη της Θεσσαλονίκης, όταν έγινε γνωστό ότι ήταν χριστιανή φυλακίσθηκε και βασανίσθηκε μέχρι θανάτου, ώσπου παρέδωσε το πνεύμα της. Το σώμα της ρίχθηκε έξω από τα τείχη της Θεσσαλονίκης. Οι χριστιανοί το παρέλαβαν και το ενταφίασαν κοντά στη Λεωφόρο… Το λείψανό της μετά το τέλος των διωγμών μεταφέρθηκε και ενταφιάσθηκε σε ναό προς τιμήν της μέσα στην πόλη από τον επίσκοπο Αλέξανδρο - πρώτες δεκαετίες του 4ου αιώνα». (ΣΤ΄)
(ΣΤ΄) Η Αγία Ματρώνα η εν Θεσσαλονίκη - Santa Matrona (Madrona) mártir de Tesalónica - Από τη Θεσσαλονίκη των Ελλήνων στη Βαρκελώνη των Καταλανών - Α΄ ΜΕΡΟΣ http://georeligious.blogspot.com/2020/09/santa-matrona-madrona-martir-de.html
«Έπειτα δε οι Σλάβοι ήρχοντο εκ τούτου του μέρους (εκ του δρόμου των Σερρών), καθό εκ Θράκης προερχόμενοι επετέθεσαν λοιπόν εκ του πλησιεστέρου μέρους. Ότι οι ναοί ούτοι έκειντο έξω της πόλεως, εις το δυτικόν μέρος αυτής, τούτο ρητώς βεβαιεί ο Ανώνυμος συγγραφεύς των Πράξεων του Αγίου Δημητρίου. Αλλά παρατηρείται αντίφασις τις μεταξύ της ειδήσεως ταύτης και του Βασιλειανού Μηνολογίου, το οποίον εν τω βίω της Αγίας Ματρώνας, διηγείται ότι ο ναός αυτής ην εντός της Θεσσαλονίκης. Πλην η αντίφασις δυνατόν να οικονομηθεί δια της υποθέσεως, δύο ναών, εσωτερικού και εξωτερικού, όπως συνέβαινε και εις τον Άγιον Νικόλαον». (Υπήρχαν δύο Ναοί του Αγίου, ο Άγιος Νικόλαος των Ορφανών και έτερος παρά τη Χρυσή Πύλη εκτός της Πόλεως) (Ζ)
«Αργότερον ουδέν ακούεται ούτε περί του ναού ούτε περί σώματος της Αγίας». (Η)
(Ζ) & (Η) ΑΣΤΥΓΡΑΦΙΑ ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗΣ. ΗΤΟΙ ΤΟΠΟΓΡΑΦΙΚΗ ΠΕΡΙΓΡΑΦΗ ΤΗΣ ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗΣ υπό ΜΙΧΑΗΛ ΧΑΤΖΗ ΙΩΑΝΝΟΥ (ΕΝ ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗ 1880) – Β΄ΕΚΔΟΣΗ ΝΕΑΣ ΠΟΡΕΙΑΣ ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗ 1976. Σελ. 103-104
Συμπεραίνουμε λοιπόν ότι ο Ναός με τον αριθμό (15) είναι πιθανό να ανήκει στην Αγία Ματρώνα, αφού αποτελεί τον δεύτερο Ναό εντός των τειχών της Αγίας, σύμφωνα με την άποψη του Μιχαήλ Χατζη Ιωάννου. Ακόμη είναι πολύ κοντά στα δυτικά τείχη, όπου σύμφωνα με πηγές, αρχικά ρίχτηκε το σώμα της Αγίας Ματρώνας, τυλιγμένο σε δέρμα.
Менологий 25- 28 марта; Византия. Греция; XIV в.; памятник: Византийский менологий (Byzantine illumination Menologion); 10 x 13 см.; местонахождение: Англия. Оксфорд. Бодлеанская Библиотека (Bodleian Library)
Η Αγία Ματρώνα η εν
Θεσσαλονίκη
Βυζαντινό Μηνολόγιο τού
Μαρτίου (25 – 28) τού 14ου αιώνα μ.Χ. Βρίσκεται στην Αγγλία. Βιβλιοθήκη Bodleian
στην Οξφόρδη - Αγγλία
ΙΕΡΟ ΠΡΟΣΚΥΝΗΜΑ ΑΓΙΑΣ ΜΑΡΙΝΑΣ ΑΛΥΚΟΥ
«Σημαντική Μονή ήταν αφιερωμένη στην Αγία Ματρώνα την Θεσσαλονικιά που μαρτύρησε τον 4ο αιώνα. Παραμένει άγνωστη η θέση της, αν και υπάρχει σήμερα η γνώμη ότι βρισκόταν δυτικά της Θεσσαλονίκης γιατί εκεί μαρτύρησε όταν την έριξαν από τα τείχη κοντά στη Χρυσή Πύλη» (Θ)
(Θ) Νικηφόρος Σιβένας - Συγγραφέας (Μια περιήγηση στη Θεσσαλονίκη των Βενετών)
Ο Ναός λοιπόν της Αγίας Ματρώνας, είναι από τους πρώτους που κτίστηκαν μετά το Διάταγμα της ανεξιθρησκείας, του Μεγάλου Κωνσταντίνου το 313. Ο ίδιος ο Επίσκοπος Αλέξανδρος, που συμμετείχε αργότερα στην Α΄ Οικουμενική Σύνοδο στη Νίκαια, είχε φροντίσει να μεταφερθεί και να ενταφιαστεί σε Ναό το λείψανό της, προς τιμή της Αγίας.
«Τα δεκαεννέα πιο σημαντικά μνημεία του χάρτη από το σύνολο των ογδόντα μνημείων, φέρουν, μαζί με την αρίθμηση, και το όνομα τους. Υπάρχουν λοιπόν εξήντα ένα μνημεία τα οποία αναζητούν ταυτοποίηση». (Ι)
(Ι) Νικηφόρος Σιβένας - Συγγραφέας (Μια περιήγηση στη Θεσσαλονίκη των Βενετών)
● Statua Άγαλμα (16), Ανδριάντας αυτοκράτορα (Γαλέριος - νικητής κατά τις μάχες εναντίον των Περσών. Αυτοκρατορικός ανδριάντας της Στήλης των Όφεων).
● Πανύψηλη πυργοειδή αψίδα οξυκόρυφης στέγης (17), άγνωστη μέχρι σήμερα.
● Παράρτημα βυζαντινού παλατιού (18) Πάνω από το κτίσμα διακρίνεται πύργος. Είναι αυτός του Μανουήλ Παλαιολόγου.
● Ναός του Προφήτη Ηλία (19). Ο ναός του Προφήτη Ηλία βρίσκεται σήμερα στη ΒΔ περιοχή της άνω πόλης της Θεσσαλονίκης στην οδό Ολυμπιάδος, σε μικρή απόσταση από τη βασιλική του Αγίου Δημητρίου και αποτελεί κτίσμα του δεύτερου μισού του 14ου αιώνα, γύρω στο 1360 με 1370. Ιδρύθηκε από τον μοναχό Μακάριο Χούμνο, γόνο παλιάς οικογένειας της πόλης και από τις πλουσιότερες της αυτοκρατορίας.
● Μεγάλο άγνωστο κτίριο (20)
● Παναγία Χαλκέων (21) Όπως αναφέρει η επιγραφή που είναι χαραγμένη στο μαρμάρινο υπέρθυρο της δυτικής εισόδου, ο ναός κτίστηκε το 1028 πάνω σε ειδωλολατρικό ιερό (ὁ πρην βέβηλος τόπος) από τον Χριστόφορο, ανώτερο αξιωματούχο της βασιλικής αυλής. Ο Άγιος Δημήτριος, δίδασκε στη περιοχή της Χαλκευτικής Στοάς, δυτικά της μεγάλης Λεωφόρου, μέσα στις υπόγειες καμάρες των διπλανών δημοσίων λουτρών. Εκεί συνελήφθη για να οδηγηθεί στον Μαξιμιανό Γαλέριο.
Κατά την Ευγενία Κούκουρα, εδώ ερχόταν η Αγία Ματρώνα για να προσευχηθεί, σε παλαιότερο Ιερό αφιερωμένο στη Θεοτόκο. (ΙΑ)
(ΙΑ) Ευγενία Α. Κούκουρα (Συγγραφέας Ξεναγός) - 212 Η ΑΓΙΑ ΜΑΤΡΩΝΑ – Διαδρομές στην Εν -γναθία Οδό (από το 28:00 και μετά)
https://www.youtube.com/watch?v=VGC21kNUU1k
● Θολωτή στρογγυλή κατασκευή (22) κυκλικός χώρος θερμών λουτρών – Πυριατήριο.
● Κτίσμα (23) που τροφοδοτείται με αγωγό νερού. Δίπλα στο Πυριατήριο υπήρχε συνήθως ένα ορθογώνιο κτίσμα με την απαραίτητη υδατοδεξαμενή. ● Χαμηλή κιονοστοιχία (24), ενδεικτικό της ύπαρξης εκεί στοάς.
● Ναός του Αγίου Μηνά (25) (S. Minae) Ο Ιερός Ναός του Αγίου Μηνά, θεωρείται ένας από τους αρχαιότερους Ναούς της Θεσσαλονίκης. Χρονολογείται από το 5ο μ.Χ. αιώνα. Παρά τις ανοικοδομήσεις λόγω των πυρκαγιών που υπέστη, δεν έχασε το αρχικό του σχέδιο. Οι δύο κίονες οι οποίοι βρίσκονται στην στοά του Νάρθηκα (Κεντρική είσοδος του Ναού), η διαρρύθμιση του Ναού, τα περίφημα γλυπτά παλαιοχριστιανικά κιονόκρανα της Βασιλικής του Αγίου Μηνά, όπως αναγράφονται και φυλάσσονται στο Βυζαντινό Μουσείο των Αθηνών, αλλά και το Βάθρο του Δεσποτικού, ευρισκόμενο στο Ιερό Βήμα του Ναού, αποτελούν την καλύτερη απόδειξη.
● Κτίριο του στρατιωτικού Διοικητή (26). (Capitano) Εδώ θα πρέπει να ήταν η έδρα του συζύγου της Ιουδαίας Παντίλλης. (Στρατοπεδάρχης της Θεσσαλονίκης)
● Εμπορικές αποθήκες (27) & (28) του λιμανιού.
● Μεγάλο φρούριο (29), Πύργος της Αποβάθρας Castello (29) Κάστρο ή φρούριο. Πρόκειται για τον μεγαλύτερο οχυρωματικό πύργο της πόλης. Είναι ο πύργος των Βουργεσίων που μνημονεύει ο Αρχιεπίσκοπος Ευστάθιος.
● Χώρος συγκέντρωσης των ευγενών και αρχόντων – Λότζια (30). Βυζαντινή Σύγκλητος ή Γερουσία της πόλης.
● Τριβουνάλιο (Tribunale – 31), το Δικαστικό μέγαρο δίπλα στα θαλάσσια τείχη.
●Palazzo del Duca (32), το ανάκτορο του Δεσπότη Ανδρόνικου στο οποίο εγκαταστάθηκε μετά την απόκτηση της πόλης, ο Βενετός Δούκας.
● Αριστοκρατική Βυζαντινή Αυλή του Συργή (33).
● Στοά των Ειδώλων (Collone –
34), οι Μαγεμένες.
Ρωμαϊκή Αγορά.
● Ναός του Αγίου Δημητρίου (S. Demetrio – 37). Ο Ιερός ναός του Αγίου Δημητρίου, πολιούχου της Θεσσαλονίκης, βρίσκεται στο κέντρο της πόλης, επί της οδού Αγίου Δημητρίου, πάνω από την αρχαία Αγορά και αποτελεί αδιαμφισβήτητα το σημαντικότερο παλαιοχριστιανικό μνημείο της, τόσο για θρησκευτικούς, όσο και για ιστορικούς λόγους. Η παλαιοχριστιανική Βασιλική κτίστηκε στον χώρο, όπου κατά τη ρωμαϊκή περίοδο υπήρχε συγκρότημα δημοσίων λουτρών. Σύμφωνα με τις πηγές, στις θέρμες αυτές φυλακίστηκε και μαρτύρησε με λογχισμό ο Άγιος Δημήτριος.
Στο σημείο αυτό, μετά το Διάταγμα των Μεδιολάνων περί ανεξιθρησκίας το έτος 313, κτίστηκε πάνω από τον τάφο του Αγίου ένας μικρός ναός («οικίσκος»). Σύντομα πιστοί από όλα τα μέρη του κράτους κατέφθαναν για να προσευχηθούν στον τάφο του Αγίου και να θεραπευθούν από βαριές ασθένειες. Μεταξύ των προσκυνητών ήταν και ο έπαρχος του Ιλλυρικού Λεόντιος, ο οποίος αφού θεραπεύθηκε και από ευγνωμοσύνη προς τον Άγιο Δημήτριο έκτισε στη θέση του «οικίσκου» νέο επιβλητικό ναό. Εκεί μεταφέρθηκε ο τάφος του Αγίου από τις θέρμες και τοποθετήθηκε σε κιβώριο στο μεσαίο κλίτος. Σήμερα το ανακατασκευασμένο μαρμάρινο κιβώριο βρίσκεται στο βόρειο κλίτος. Ο ναός του 5ου αιώνα καταστράφηκε από τον σεισμό του έτους 620 και ξανακτίστηκε γύρω στα μέσα του 7ου αιώνα στα πρότυπα της παλαιότερου ναού. Ο ναός αποτέλεσε σε όλη τη βυζαντινή περίοδο σημαντικό προσκυνηματικό κέντρο και ο Άγιος Δημήτριος αναδείχθηκε σε προστάτη Άγιο των Βαλκανίων.
● Μονή Βλατάδων (S. Blateo - 38) Περιοχή όπου διέμενε ο Απ. Παύλος, στην κατοικία του Ιάσωνα, κατά την επίσκεψή του στην πόλη της Θεσσαλονίκης. Η Μονή Βλατάδων βρίσκεται στο βόρειο τμήμα της Άνω Πόλης της Θεσσαλονίκης, νότια των βόρειων τειχών και απέναντι από τον πύργο των Παλαιολόγων. Είναι το μοναδικό από τα βυζαντινά μοναστήρια που διασώθηκε μέχρι σήμερα. Η Μονή ιδρύθηκε από δυο μοναχούς, τους Δωρόθεο και Μάρκο Βλατή γύρω στο 1351 με 1371, όταν ο Δωρόθεος έγινε μητροπολίτης Θεσσαλονίκης, στη θέση παλαιότερου καθιδρύματος. Η μονή αφιερώθηκε αρχικά στον Παντοκράτορα Χριστό ενώ σήμερα τιμάται στη μνήμη της Μεταμορφώσεως του Σωτήρος. Χορηγός της Μονής εικάζεται ότι ήταν επίσης η αυτοκράτειρα Άννα Παλαιολογίνα, η οποία είχε εγκατασταθεί στη Θεσσαλονίκη το 1351 και έμεινε σ' αυτή μόνιμα μέχρι το θάνατό της. Σύμφωνα με την προφορική παράδοση, στην περιοχή της Μονής ο Απόστολος Παύλος κήρυξε προς τους Θεσσαλονικείς στην δεύτερη περιοδεία του (51 μ.Χ.). Άλλωστε στο παρεκκλήσιο των Αποστόλων Πέτρου και Παύλου δείχνουν ακόμη και σήμερα την πέτρα στην οποία στάθηκε ο Απ. Παύλος.
Σημείωση: Νότιο δυτικά από τη Μονή Βλατάδων (38) και βόρεια από τον Ναό του Αγίου Δημητρίου (37), υπήρχε η Μονή Λατόμου (Όσιος Δαβίδ) με το έξοχο ψηφιδωτό, που δεν αναγράφεται στο χάρτη. Ανάμεσα δηλαδή στα σημεία (37) και (38). Ακόμη περίπου στον ίδιο άξονα, υπάρχει και ο Ναός του Προφήτη Ηλία (19) και όχι τόσο δυτικά του Ναού του Αγίου Δημητρίου, όπως σχεδιάστηκε στον Ενετικό χάρτη.
● Ιερός Ναός Οσίου Δαυίδ (Μονή Λατόμου) - Δεν σημειώνεται στον χάρτη
Κτισμένος τον 5ο αιώνα ως Καθολικό της Μονής του Σωτήρος Χριστού του Λατόμου, ο ιερός αυτός ναός βρίσκεται στην Άνω Πόλη της Θεσσαλονίκης, κοντά στη Μονή Βλατάδων. Η Μονή Λατόμου χαρακτηρίζεται ως ένα από τα σημαντικότερα μνημεία, λόγω του μοναδικού παλαιοχριστιανικού ψηφιδωτού διάκοσμου (Ο Χριστός σε νεαρή ηλικία) και των βυζαντινών τοιχογραφιών που κοσμούν τον ναό.
Για το μνημείο υπάρχει αγιολογική μαρτυρία στο κείμενο του μοναχού Ιγνατίου του 9ου αιώνα, η Διήγηση, η οποία παραδίδει ότι το μνημείο χτίστηκε από την Θεοδώρα, την κόρη του αυτοκράτορα Μαξιμιανού, διώκτη των χριστιανών. Στο ψηφιδωτό της κόγχης του Ιερού, που αποτελεί μοναδικό στα παγκόσμια χρονικά, απεικονίζεται το όραμα του προφήτη Ιεζεκιήλ με αγένειο τον Χριστό, περιβαλλόμενο από ουράνιες δυνάμεις και προφήτες. Αποκαλύφθηκε στα χρόνια του αυτοκράτορα Λέοντος του Αρμενίου (813 – 820) κατά τη διάρκεια ενός σεισμού. Κατά τη διάρκεια της εικονομαχίας το ψηφιδωτό καλύφθηκε με δέρμα βοδιού και κονίαμα.
● Κτιστή κινστέρνα της Άνω Πόλης (39). ● Δυτική Πύλη (40) – αναφέρεται και ως Πύλη Ανδρόνικου Λαπαρδά. ● Ανατολική πύλη της Ακρόπολης (41) γνωστή σήμερα ως Πορτάρα.
● Πύλη (42) δίπλα στον Πύργο της Αλύσεως. Πύλη της Αυτοκράτειρας Ιωάννας της Σαβοΐας ή Άννας Παλαιολογίνας, που οδηγούσε έξω από την πόλη. ● Βυζαντινά λουτρά της άνω πόλης (43), Δημόσια λουτρά.
● Ναός των Ταξιαρχών (44). Αφιερωμένος στους Αρχαγγέλους και Ταξιάρχες Μιχαήλ και Γαβριήλ, ο Ναός των Ταξιαρχών χτίστηκε το 14ο αιώνα και αποτελείται από δυο ορόφους, την άνω δομή και την κρύπτη. Η παρουσία της κρύπτης ενισχύει την άποψη ότι ο χώρος εντάσσονταν σε μοναστηριακό συγκρότημα.
Σημείωση: Στο σημείο αυτό (44), ταιριάζει περισσότερο ο η Μονή Λαοδηγήτριας ή Λαγουδιάτου. Ο Ναός των Ταξιαρχών (44), βρίσκεται άνωθεν του Αγίου Νικολάου των Ορφανών (45) και φαίνεται ότι δεν σχεδιάστηκε στον ενετικό χάρτη.
● Ιερός Ναός Παναγίας Λαοδηγήτριας ή Λαγουδιανής - Δεν σημειώνεται στον χάρτη
Η εκκλησία της Παναγίας Λαοδηγήτριας, γνωστή και ως Λαγουδιανή ή του Λαγουδιάτου, είναι αφιερωμένη στη Θεοτόκο Ζωοδόχο Πηγή και βρίσκεται στην Άνω Πόλη της Θεσσαλονίκης, στη συμβολή σήμερα των οδών Ολυμπιάδος και Ιουλιανού. Η Λαοδηγήτρια ανοικοδομήθηκε στη θέση του καθολικού του βυζαντινού γυναικείου μοναστηριού της Παναγίας Λαγουδιανής ή του Λαγουδιάτου, το οποίο ιδρύθηκε πιθανότατα στον 14ο αιώνα και υπήρξε μετόχι της Μονής Βλατάδων.
● Ναός του Αγίου Νικολάου των Ορφανών ή Ορφανού (45) κτίσμα του κράλη (Βασιλιά) της Σερβίας Μιλούτιν, του γαμπρού της Ρίτας – Μαρίας και του Ανδρόνικου Β΄. Ο ιερός ναός του Αγίου Νικολάου του Ορφανού βρίσκεται στη συνοικία της Άνω Πόλης Θεσσαλονίκης, κοντά στα ανατολικά τείχη, ανάμεσα στις οδούς Αποστόλου Παύλου και Ηροδότου.
Άλλοτε ήταν Καθολικό Μονής, από την οποία σώζεται επίσης μικρό τμήμα της εισόδου του προπύλου της. Την επωνυμία Άγιος Νικόλαος «Ορφανός» ή «των Ορφανών» τη συναντάμε σε δύο πατριαρχικά έγγραφα, των ετών 1635 και 1638, της Μονής Βλατάδων, της οποίας ήταν μετόχι ήδη από την περίοδο της Τουρκοκρατίας καθώς και σε ιστορικές πηγές του 1745. Η προέλευση του ονόματος έχει αποτελέσει αντικείμενο πολλών ερευνητών. Για κάποιους η προσωνυμία Άγιος Νικόλαος «Ορφανός» ή «Ορφανών» συσχετίζεται με το όνομα του ιδρυτή του ναού που ανήκε στην οικογένεια των Ορφανών. Συνδέεται όμως και με τον άγιο Νικόλαο, ο οποίος επιδείκνυε ιδιαίτερη φροντίδα για τις χήρες και τα ορφανά. Οι πλούσιες τοιχογραφίες του ναού είναι πραγματικά αριστουργήματα και αποτελούν τις πληρέστερα διατηρούμενες σε σχέση με άλλους ναούς της Θεσσαλονίκης. Χρονικά τοποθετούνται στα έτη 1310-1320
● Οίκημα που εφάπτεται σε μια καμάρα (46), υδρόμυλος
● Άγνωστος Ναός (47). (Άλλη πιθανή θέση του Ναού της Αγίας Ματρώνας;) Διακρίνεται ψηλό κωδωνοστάσιο σε απόσταση από το κυρίως κτίσμα.(Δεύτερη πιθανή θέση του Ναού της Αγίας Ματρώνας Θεσσαλονίκης εντός των τειχών, αυτή τη φορά σχετικά κοντά στα ανατολικά τείχη). Πέρα από τα όσα αναφέρθηκαν και στον αριθμό (15) του ενετικού χάρτη, γίνεται υπενθύμιση, ότι ο ναός της Αγίας Ματρώνας εντός των τειχών, ήταν από τους πρώτους που δημιουργήθηκαν στη Θεσσαλονίκη, μετά το διάταγμα του Μεγάλου Κωνσταντίνου το 313. «Οι χριστιανοί το παρέλαβαν και το ενταφίασαν κοντά στη Λεωφόρο… Το λείψανό της μετά το τέλος των διωγμών μεταφέρθηκε και ενταφιάσθηκε σε ναό προς τιμήν της μέσα στην πόλη από τον επίσκοπο Αλέξανδρο, τις πρώτες δεκαετίες του 4ου αιώνα». (ΙΒ)
(ΙΒ) Αγία Ματρώνα η εν Θεσσαλονίκη - Santa Matrona (Madrona) mártir de Tesalónica - Από τη Θεσσαλονίκη των Ελλήνων στη Βαρκελώνη των Καταλανών - Α΄ ΜΕΡΟΣ
http://georeligious.blogspot.com/2020/09/santa-matrona-madrona-martir-de.html
Προφανώς ο σχεδιαστής του χάρτη είχε κατά νου, να αποτυπώσει ορισμένα μόνο ονόματα της Βυζαντινής Θεσσαλονίκης, της εποχής της Ενετοκρατίας (1423-1430).
«Τα δεκαεννέα πιο σημαντικά μνημεία του χάρτη από το σύνολο των ογδόντα μνημείων, φέρουν, μαζί με την αρίθμηση, και το όνομα τους. Υπάρχουν λοιπόν εξήντα ένα μνημεία τα οποία αναζητούν ταυτοποίηση». (ΙΓ)
(ΙΓ) Νικηφόρος Σιβένας - Συγγραφέας (Μια περιήγηση στη Θεσσαλονίκη των Βενετών)
● Ροτόντα – S. Georgio (48). Η Ροτόντα οφείλει το όνομά της στο κυκλικό της σχήμα και βρίσκεται στο ανατολικό τμήμα του ιστορικού κέντρου της Θεσσαλονίκης, βόρεια και σε μικρή απόσταση από την οδό Εγνατία. Η χρονολογία ίδρυσής της τοποθετείται γύρω στο το 300 μ.Χ., γεγονός που τον καθιστά ένα από τα αρχαιότερα μνημεία της Θεσσαλονίκης.
Τμήμα του συγκροτήματος που ανήγειρε ο Γαλέριος, βρίσκεται στον ίδιο άξονα με την Αψίδα του Γαλερίου, τα ανάκτορα και τον Ιππόδρομο. Παρόλο που η αρχική του χρήση παραμένει ασαφής, θεωρήθηκε ότι ήταν μαυσωλείο για τον ιδρυτή του ή σύμφωνα με την επικρατέστερη άποψη τόπος λατρείας αφιερωμένος στους Καβείρους ή στο Δία. Τελευταία διατυπώθηκε και η άποψη ότι το κτίριο χτίστηκε ως μαυσωλείο του Μεγάλου Κωνσταντίνου. Το μνημείο μετατράπηκε σε χριστιανικό ναό κατά την παλαιοχριστιανική περίοδο, αλλά η ακριβής χρονολογία της αλλαγής χρήσης και η νέα ονομασία δεν είναι γνωστές. Τότε πραγματοποιήθηκαν οικοδομικές επεμβάσεις και προσθήκες στο αρχικό κτίριο που όμως επηρέασαν τη στατική του επάρκεια και συνοχή. Διανοίχτηκε και διευρύνθηκε η ανατολική κόγχη και κατασκευάστηκε το ιερό βήμα, ένας ορθογώνιος χώρος με ημικυκλική αψίδα στα ανατολικά, κατασκευάστηκε κλειστή στοά περιμετρικά του ρωμαϊκού πυρήνα, που καταστράφηκε πιθανώς με τους σεισμούς των αρχών του 7ου αιώνα, διαμορφώθηκε στη δυτική κόγχη νέα είσοδος με νάρθηκα, ενώ στη νότια προστέθηκε πρόπυλο με δύο παρεκκλήσια, ένα κυκλικό ανατολικά και ένα οκταγωνικό δυτικά. Οι παραπάνω εργασίες θεωρείται πως μπορεί να εκτελέστηκαν από τα τέλη του 4ου αιώνα έως τις αρχές του 6ου αιώνα, με μεγαλύτερη πιθανότητα τα χρόνια του Μεγάλου Θεοδοσίου (379-395 μ.Χ.)
● Αψίδα του Γαλερίου - Gran Arco (49). Διακρίνονται τρία αγάλματα πάνω της. Στο κέντρο το άγαλμα του αυτοκράτορα Γαλέριου!
● Μονή – Ναός Αγίου Παντελεήμονα (50) με τρούλο και οκτάστυλο περίστωο που σχηματίζουν επτά τόξα. Στη συμβολή των οδών σήμερα, Αρριανού και Ιασωνίδου, σε μικρή απόσταση από την αψίδα του Γαλερίου και τη Ροτόντα, βρίσκεται ο βυζαντινός ναός του Αγίου Παντελεήμονα.
Ο ναός, η επωνυμία του οποίου είναι πολύ νεότερη, ταυτίζεται με το καθολικό της μονής της Θεοτόκου Περιβλέπτου, γνωστή και ως μονή του κυρ Ισαάκ, από τον ιδρυτή της Μητροπολίτη Ιάκωβο (1295 – 1314). Ανήκει στον τύπο του σύνθετου σταυροειδούς εγγεγραμμένου με τρούλο και περίστωο, το οποίο καταλήγει στα ανατολικά σε δύο παρεκκλήσια. Από τον αρχικό τοιχογραφικό διάκοσμο διατηρούνται ελάχιστα δείγματα στην πρόθεση και το διακονικό. Εικάζεται ότι η ονομασία Άγιος Παντελεήμων είναι δανεισμός από το ομώνυμο βόρειο παρεκκλήσι του γειτονικού ναού της Παναγούδας, στο οποίο μεταφέρθηκαν τα σκεύη του ναού όταν μετατράπηκε από τους Τούρκους σε τζαμί ανάμεσα στα 1568 – 1571 με την ονομασία Ισακιγιέ Τζαμί.
●Οικοδόμημα (51) ● Ιερός Ναός Αγίου Αθανασίου (51)
Ο ιερός ναός του Αγίου Αθανασίου βρίσκεται στο κέντρο της πόλης, στη συμβολή των οδών σήμερα Εγνατίας και Σωκράτους. Δε γνωρίζουμε αν ο σημερινός ναός είναι κτισμένος πάνω στον Bυζαντινό ομώνυμο Nαό της πόλης, ο οποίος αναφέρεται σε πηγές του 14ου αιώνα.
● Ναός Παναγία Αχειροποίητος (52) Ο ιερός ναός της Παναγίας Αχειροποιήτου βρίσκεται στο κέντρο της Θεσσαλονίκης, σήμερα στην οδό Αγίας Σοφίας, περίπου στη συμβολή της με την Εγνατία οδό. Αποτελεί το σημαντικότερο σωζόμενο δείγμα παλαιοχριστιανικής βασιλικής στην Ελλάδα. Από γραπτές πηγές προκύπτει ότι ο ναός από την ίδρυσή του, στα μέσα του 5ου αιώνα, ήταν αφιερωμένος στην Παναγία.
Η επωνυμία Αχειροποίητος, εντοπίζεται για πρώτη φορά σε έγγραφο του 1320 και σχετίζεται με την εικόνα του Ναού της Παναγίας δεομένης που υπήρχε στον ναό. Εκεί τιμόταν επίσης και ο Άγιος Δημήτριος. Για αυτόν τον λόγο άλλωστε κατά τους βυζαντινούς χρόνους ο Ναός αποτελούσε απαραίτητο σταθμό της λιτανευτικής πορείας την παραμονή της εορτής του Αγίου.
● Χώρος που περικλείεται από στενόμακρα κτίρια (53)
● Ναός Αγίας Σοφίας (S. Sophia – 54) με τον μάκρωνα και δίπλα το ναΰδριο του Σωτήρος στην ανατολική γωνία του περιβόλου. Ο μητροπολιτικός ναός της Αγίας Σοφίας, αφιερωμένος στη Σοφία και τον Λόγο του Θεού, βρίσκεται εντός του παλαιότερα τειχισμένου πυρήνα της ιστορικής πόλης, σε μικρή απόσταση και νότια της οδού Εγνατίας. Στα κείμενα του 10ου μέχρι και 13ου αιώνα αναφέρεται ως: η Μεγάλη Εκκλησία, ή της Mητροπόλεως Kαθολική, ή Μητρόπολις. Στη διάρκεια της Λατινοκρατίας στη Θεσσαλονίκη (1204-1224) ο ναός μετατράπηκε προσωρινά σε καθεδρικό των Λατίνων, αλλά μετά την παλινόρθωση της βυζαντινής κυριαρχίας αποτέλεσε και πάλι την ορθόδοξη επισκοπική έδρα της πόλης έως το 1523/1524, οπότε μετατράπηκε σε τζαμί. Μετά την απελευθέρωση της Θεσσαλονίκης αποδόθηκε ξανά στη χριστιανική λατρεία.
Σημείωση: Δυτικά του Ναού της Αγίας Σοφίας (54), δεν έχει σχεδιαστεί στον ενετικό χάρτη, η Μονή της Αγίας Θεοδώρας.
● Εβραϊκή Συναγωγή (55) Ετς-χα-Χαΐμ των Ρωμανιωτών Εβραίων. (Νεότερη Συναγωγή μετά την πυρκαγιά και καταστροφή της πρώτης)
● Ναός της Θεοτόκου (56) Σήμερα Άγιος Γρηγόριος Παλαμάς και Μητρόπολη Θεσσαλονίκης. Ο ναός του Αγίου Γρηγορίου Παλαμά, ή Μητρόπολη της Θεσσαλονίκης, ανεγέρθηκε το 1891-1914. Το βασικό αρχιτεκτονικό σχέδιο έκανε ο Ερνέστος Τσίλερ, αλλά ολοκληρώθηκε με αλλαγές του αρχιτέκτονα Ξενοφώντα Παιονίδη. Είναι η πρώτη εκκλησία της Τουρκοκρατίας με τρούλο στη Θεσσαλονίκη και αποτελεί αντιπροσωπευτικό παράδειγμα του αρχιτεκτονικού εκλεκτικισμού με στοιχεία από τη βυζαντινή παράδοση της πόλης. Σε ειδικό παρεκκλήσι μέσα στο ναό φυλάσσεται το σκήνωμα του αγίου σε βαρύτιμη λάρνακα με ανάγλυφες παραστάσεις. Ο Άγιος Γρηγόριος Παλαμάς είχε διατελέσει μητροπολίτης Θεσσαλονίκης (1349-1359).
● Πύλη (57) Ελληνιστικό – Ρωμαϊκό λιμάνι. Μικρή προβλήτα για την εξυπηρέτηση του Αυτοκράτορα.
● Οκτάγωνο του Γαλερίου (58).
● Μονή της Θεοτόκου (59), οποία ιδρύθηκε το 1185 από τον Ιλαρίωνα Μαστούνη και έγινε δωρεά τον 14ο αιώνα στη μονή Ξενοφώντος. Είναι ο σημερινός ναός της Κοίμησης της Θεοτόκου (Μεγάλη ή Νέα Παναγιά). Από αρχαιολογικά ευρήματα που βρέθηκαν στην περιοχή που βρίσκεται ο ναός θεωρείται πως εκεί βρίσκονταν (τον 12ο αιώνα) στην βυζαντινή περίοδο, ένα μοναστήρι προς τιμή της Θεοτόκου. Επειδή η λατρεία της "Κοίμησης" θεωρείται σαν υπέρτερη της "Γέννησης" της Θεοτόκου ο ναός αυτός ονομάστηκε "Μεγάλη Παναγία" σε αντιδιαστολή προς την "Μικρή Παναγία" που είναι ο ναός της Παναγούδας ( όπου εορτάζεται η Γέννηση της Παναγίας ). Παλαιότερα ήταν γνωστή με την και με την ονομασία "Τρανή Παναγία".
● Ιππόδρομος (60) με δυο μεγάλους όρθιους κίονες στο βόρειο μέρος. ● Δίπλα ένα επίμηκες κτίσμα με κατεύθυνση βορρά – νότου (61)
● Κτίσμα στη θέση (62), βρίσκεται στο σημερινό ναό Κωνσταντίνου και Ελένης. ●Κτίσμα στη θέση (63), βρίσκεται σήμερα στο χώρο της Υπαπαντής του Κυρίου.
● Μακρόστενο κτίριο (64), εμπορικές - τελωνειακές αποθήκες
● Φρούριο (Castello – 65). Ο Άγιος Ευστάθιος, αναφέρει τον οχυρωματικό Πύργο από τον 12ο αιώνα. Ο σημερινός Λευκός Πύργος της Θεσσαλονίκης.
● Η νότια πύλη (66) «Ρώμη καλουμένη, γειτνιάζουσα τῆ θαλάσσῃ».
● Πύλη Κασσανδρεωτική (Porta di Cassandra – 67) γνωστή και ως Πύλη της Καλαμαριάς.
● Πύλη χωρίς όνομα (68), στην ανατολική έξοδο της σημερινής Αγίου Δημητρίου γνωστής τον 19ο αιώνα με το όνομα Νέα Χρυσή Πύλη ή Ψευδο Χρυσή Πύλη.
● Πύργος της Αλύσεως (69). Σήμερα Τριγωνίου. Τότε ο πύργος δεν ήταν στρογγυλός αλλά τετράγωνος. Ο κάθετος δρόμος κατέληγε στο Castello, μετέπειτα Λευκό Πύργο. Με αλυσίδα κατέβαζαν ξύλινη γέφυρα, έτσι ώστε να περνούν με ασφάλεια από και προς τα ανατολικά τμήματα της πόλεως. (ΙΔ)
(ΙΔ) Ευγενία Α. Κούκουρα (Συγγραφέας Ξεναγός) - 212 Η ΑΓΙΑ ΜΑΤΡΩΝΑ – Διαδρομές στην Εν -γναθία Οδό
Η γωνία του τείχους της ακρόπολης στη θέση του Πύργου Τριγωνίου
Τα ανατολικά τείχη (στη θέση του σημερινού Νοσοκομείου. Άγιος Δημήτριος). Διακρίνεται η περίβολος του.
● Άγνωστο κτίριο εντός Ακρόπολης (70) ● Τείχος Ακρόπολης (71)
● Μονή των Αγίων Αναργύρων (72) Εδώ διέμεινε η αυτοκράτειρα Άννα Παλαιολογίνα ως μοναχή Αναστασία. Σε αγιολογικό κείμενο που ανέσυρε από τον βυθό της ιστορικής λήθης ο πανεπιστημιακός Καθηγητής κ. Συμεών Πασχαλίδης και το οποίο αναφέρεται στην εξιστόρηση του βίου του οσίου Φωτίου του Θετταλλού, και του γέροντος του, του Ηγουμένου Βλασίου και ανάγεται στην εποχή του 9ου και 10ου αιώνος, στην εποχή της Βυζαντινής αυτοκρατορίας. Όπως αναφέρει το αρχαίο κείμενο, υπήρχε τότε Ιερά Μονή στην περιοχή της σημερινής ενορίας, αφιερωμένη στους Αγίους Αναργύρους, στην οποία ο όσιος Φώτιος εκάρη μοναχός.
● Άγνωστα κτίρια εντός Ακρόπολης (73 & 74)
● Ακρόπολη και κωνοειδείς στρατιωτικές σκηνές των φρουρών της πόλης (75) ● Εξωτερική πύλη (76) Ανατολικό τείχος της Ακρόπολης
● Επταπύργιο (77) Το βόρειο τείχος και η Ακρόπολη με το Επταπύργιο (Heptapirgo). Χώρος διαμονής του Βονιφάτιου Μονφερατικού. Διακρίνεται μεγάλος περίβολος και από εκεί μια δεύτερη πύλη, που επικοινωνεί με τον εσωτερικό χώρο των επτά πύργων.
● Μονή του Χορταΐτη (78) Παναγία Χορταΐτισσα, δίπλα στον οικισμό σήμερα του Χορτιάτη. Στον τόπο αυτό, τον ιστορικό Χορτιάτη - τον Κισσό των Βυζαντινών - υπήρχε ένα μεγάλο μοναστικό κέντρο, πιθανότατα μετόχι της Μονής Χριστού Παντοκράτορος της Κωνσταντινουπόλεως, όπου έζησαν και αγίασαν ανώνυμοι άγιοι. Το μοναστικό αυτό κέντρο έπαψε να υπάρχει στα τέλη του 14ου αιώνα. Πέντε αιώνες αργότερα, στον ίδιο περίπου τόπο, έμελλε να ιδρυθεί πάλι ένα νέο Μοναστήρι, αυτό της Θείας Μεταμορφώσεως του Σωτήρος Χριστού, το οποίο το 1976, δεκαπέντε χρόνια μετά την ίδρυση του, μετατρέπεται από ανδρικό σε γυναικείο. Σταθμό στην ιστορική διαδρομή της Ιεράς Μονής αποτέλεσε η απόφαση, το 1979, της Ιεράς Συνόδου, σύμφωνα με την οποία το Μοναστήρι περιερχόταν στην πνευματική δικαιοδοσία της (νεοσύστατης τότε) Ιεράς Μητροπόλεως Νεαπόλεως και Σταυρουπόλεως.
● Μονή της Αγίας Ματρώνας (79) Καστρομονάστηρο. (Φρούριο της Αγίας Ματρώνας, εκτός των τειχών Θεσσαλονίκης ). Στα «Θαύματα του Αγίου Δημητρίου» αναφέρεται βέβαια ότι όταν οι Αβαροσλάβοι ήρθαν να κατακτήσουν την Θεσσαλονίκη στα τέλη του 6ου με αρχές του 7ου αιώνα βρέθηκαν μπροστά στο “φρούριον τῆς καλλινίκου μάρτυρος Ματρώνης”. Επειδή μάλιστα είχε νυχτώσει νόμιζαν ότι έφτασαν στα τείχη της πόλης και μόνο όταν ξημέρωσε κατάλαβαν ότι η πόλη ήταν λίγο πιο μακριά και κατευθύνθηκαν προς τα εκεί. Για να μπερδέψουν τα τείχη της μονής με τείχη πόλης, έστω και νύχτα, πρέπει η εικόνα του μοναστηριού να έμοιαζε πραγματικά με κάστρο, με μεγάλο φρούριο. Η μονή μάλιστα είχε οπτική επαφή με την πόλη όπως αναφέρεται στα Θαύματα: “εἶτα καθορῶσιν (οἱ Θεσσαλονικείς) ἐπί τό πεδίον τοῦ σεβασμίου ναοῦ τῆς χριστοφόρου μάρτυρος Ματρώνης πληθύν βαρβαρικήν”. (ΙΕ)
(ΙΕ) Νικηφόρος Σιβένας - Συγγραφέας (Μια περιήγηση στη Θεσσαλονίκη των Βενετών)
Ο ιστορικός της «Αστυγραφίας της Θεσσαλονίκης» Μιχαήλ Χατζή Ιωάννου αναφέρει στην περιοχή βρίσκονταν (σήμερα άνωθεν της Παναγίας Φανερωμένης) Μονή της Αγίας Ματρώνας, καθώς και εκκλησία των Αγίων Χιόνης, Ειρήνης και Αγάπης, η τελευταία πιο κοντά προς την πόλη. Προς αυτή μάλιστα την κατεύθυνση, κινήθηκαν και έφθασαν στα παραπάνω κτίσματα οι Σλάβοι, κατά την πρώτη και δεύτερη επιδρομή τους εναντίον της Θεσσαλονίκης. Η Μονή της Αγίας Ματρώνας είχε, φαίνεται, τη φρουριακή εμφάνιση ενός πραγματικά μεγάλου μεσαιωνικού μοναστηριού με πολλά οικήματα γύρω, ώστε οι Σλάβοι κατά τη δεύτερη επιδρομή τους, όταν έφθασαν εκεί νύχτα, νόμισαν ότι βρέθηκαν κιόλας στη Θεσσαλονίκη. (ΙΣΤ΄)
(ΙΣΤ΄) Η Αγία Ματρώνα η εν Θεσσαλονίκη - Santa Matrona (Madrona) mártir de Tesalónica - Από τη Θεσσαλονίκη των Ελλήνων στη Βαρκελώνη των Καταλανών - Α΄ ΜΕΡΟΣ
http://georeligious.blogspot.com/2020/09/santa-matrona-madrona-martir-de.html
Από την ακρίβεια του σχεδίου, φαίνεται ότι ο δεύτερος Ναός της Αγίας Ματρώνας Θεσσαλονίκης, βρίσκονταν εντός ορίων της σημερινής Δυτικής Θεσσαλονίκης και εντός της Ιεράς Μητρόπολης Νεαπόλεως και Σταυρουπόλεως.
● Τοξωτή γέφυρα (80) Γέφυρα «αργότερα στα
τουρκικά Κεμερλερέ» Υδραγωγείο, Ρέμα Λεμπέτ, (σημερινή Νεάπολη - Γέφυρα Αναστεναγμών) σύμφωνα με την Ευγενία Κούκουρα. Διακρίνεται δυτικά στο σχέδιο, ποταμός, ο οποίος σήμερα διέρχεται υπόγεια. Είναι η σημερινή οδός Λαγκαδά. Αντίστοιχα στην
ανατολική πλευρά, ο έτερος ποταμός διέσχιζε τη σημερινή οδό Εθνικής Αμύνης.
Ευγενία Α. Κούκουρα (Συγγραφέας Ξεναγός) - 212 Η ΑΓΙΑ ΜΑΤΡΩΝΑ – Διαδρομές στην Εν -γναθία Οδό (από το 15:20 και μετά)
Στα δυτικά η μόνη αναφορά για παλιά γέφυρα μας έρχεται από τον Χατζη Ιωάννου ο οποίος αναφέρει ότι “φαίνεται προς δυσμάς της πόλεως εις απόστασιν λεπτών τινων της Νέας Πύλης μεγάλη αρχαία γέφυρα, όθεν διέρχετο πάλαι το ύδωρ τούτο και παρ’ ήν και σήμερον έτι διέρχεται υπογείως όμως”. Αναφερόταν φυσικά στον αγωγό μεταφοράς νερού από τις πηγές του Λεμπέτ. Στην ίδια γέφυρα μάλλον αναφέρεται και ο Ζαν Μπατίστ Ζερμαίν (Jean-Baptiste Germain, 1701 – 1781) ο οποίος σε επίσκεψη του στην πόλη εκατόν πενήντα χρόνια νωρίτερα σημειώνει την “…κρήνη Γενί Σου στη τοξωτή γέφυρα Κεμερλερέ (υδραγωγείου), έξω από την πόλη, βγαίνοντας από την πύλη Βαρδαρίου” (…à la fontaine d’ Ieni Sou aux arcades Kemerleré, hors de la ville, en sortant de la porte de Vardar.
Από τον επίλογο του πρώτου μέρους:
Η Αγία Ματρώνα η ομολογήτρια και μάρτυρας, αν και στους Βυζαντινούς χρόνους είχε δύο Ιερούς Ναούς, εντός και εκτός των τειχών της Θεσσαλονίκης, όπως μαρτυρεί η παραπάνω έρευνα, σήμερα δεν έχει Ιερό Ναό στην πόλη της Θεσσαλονίκης. Δεν έχει ούτε καν ένα παρεκκλήσι, ούτε και Ακολουθία.
Μόνο κάποιες λίγες αγιογραφημένες εικόνες της, διάσπαρτες σε ελάχιστες εκκλησίες της πόλης. Μάλιστα οι πιστοί Θεσσαλονικείς δεν την γνωρίζουν σχεδόν καθόλου, αφού συγχέουν το όνομά της με την Οσία Ματρώνα τη Χιοπολίτιδα (κοιμήθηκε εν ειρήνη το 1462 και τιμάται 20 Οκτωβρίου) και την Οσία Ματρώνα την αόμματο από τη Ρωσία. (έζησε1881-1952 και τιμάται 2 Μαΐου)
Αντίθετα οι Καταλανοί στη Βαρκελώνη τιμούν την Αγία Ματρώνα της Θεσσαλονίκης με δύο τουλάχιστον Ιερούς Ναούς, εικόνες, αγάλματα, ακολουθίες, γιορτές, θρησκευτικές πορείες και φεστιβάλ. Αν και είχαν αρπάξει τα Ιερά λείψανά της στις επιδρομές του μεσαίωνα (Φραγκοκρατία) και γνωρίζουν ότι έζησε και μαρτύρησε στη Θεσσαλονίκη, δεν παραλείπουν σήμερα να ζητούν τη βοήθεια και τις μεσιτείες της… (ΙΖ)
(ΙΗ) Η Αγία Ματρώνα η εν Θεσσαλονίκη - Santa Matrona (Madrona) mártir de Tesalónica - Από τη Θεσσαλονίκη των Ελλήνων στη Βαρκελώνη των Καταλανών - Α΄ ΜΕΡΟΣ http://georeligious.blogspot.com/2020/09/santa-matrona-madrona-martir-de.html
Τα ανατολικά τείχη με θέα προς την Ακρόπολη και το Εβραϊκό Κοιμητήριο.
Χάρτης με τα Βυζαντινά τείχη της Θεσσαλονίκης, τις πύλες των τοιχών και ενδεικτικά το βασικό οδικό εσωτερικό δίκτυο.
Πηγές : Αλέξανδρος Τζιόλας – Ερευνητής Συγγραφέας (Θεσσαλονίκη τα τείχη σου)
Νικηφόρος Σιβένας - Συγγραφέας (Μια περιήγηση στη Θεσσαλονίκη των Βενετών)
Πηγές : Μια περιήγηση στη Θεσσαλονίκη των Βενετών
Πηγές : Ευγενία Α. Κούκουρα (Συγγραφέας Ξεναγός) - 212 (Βίντεο) Η ΑΓΙΑ ΜΑΤΡΩΝΑ – Διαδρομές στην Εν -γναθία Οδό
Πηγές: Συναξάρι: ΙΕΡΟ ΠΡΟΣΚΥΝΗΜΑ ΑΓΙΑΣ ΜΑΡΙΝΑΣ ΑΛΥΚΟΥ
Συναξάρι: ΙΕΡΟ ΠΡΟΣΚΥΝΗΜΑ ΑΓΙΑΣ ΜΑΡΙΝΑΣ ΑΛΥΚΟΥ
Πηγές:
Ιερά Μητρόπολη Θεσσαλονίκης Ι. Μ. Θ.
Ιερά Μητρόπολις Νεαπόλεως Σταυρουπόλεως
Ευρωπαϊκό Κέντρο Βυζαντινών και Μεταβυζαντινών Μνημείων
Συνοπτικό σχέδιο - χάρτης της Θεσσαλονίκης την εποχή της βενετοκρατίας (1423 – 1430)
Η πηγή του χάρτη βρέθηκε τελευταία χάρη σε δημοσίευση του ερευνητή Αλέξανδρου Τζιόλα. Προέρχεται από τη συλλογή του ιστοριοδίφη και μεγάλου συλλέκτη Αδόλφου Χέρμαν Στρουκ (1877 – 1911) και φυλάσσεται στα αρχεία του Πανεπιστημίου της Κολωνίας.
Ο χάρτης απεικονίζει τη Θεσσαλονίκη λίγο πριν την τρίτη άλωση, όταν βρισκόταν υπό την κυριαρχία της Γαληνοτάτης Δημοκρατίας, της θαλασσοκράτειρας Βενετίας. Η Βενετία είχε δεχτεί υπό όρους – ή είχε αγοράσει για 50.000 χρυσά δουκάτα κατά τον ιστορικό Φραντζή, κάτι που απορρίπτεται σήμερα – την Θεσσαλονίκη από τον τελευταίο βυζαντινό ηγεμόνα, τον νεαρό Ανδρόνικο Παλαιολόγο, Δεσπότη της Θεσσαλονίκης.
Ήταν η δεύτερη φορά που η πόλη βρισκόταν υπό λατινική διοίκηση. Η πρώτη ήταν το 1204 μετά την άλωση της Κωνσταντινούπολης από τους σταυροφόρους του μαρκήσιου Βονιφάτιου του Μομφερρατικού (Boniface de Montferrat) και του Βαλδουίνου της Φλάνδρας (Baudouin de Flandre) στην Δ’ Σταυροφορία. Στην ψηφοφορία που ακολούθησε την άλωση, ο Λομβαρδός Βονιφάτιος έχασε τον θρόνο της Κωνσταντινούπολης. Κέρδισε ο Φλαμανδός Βαλδουίνος με την βοήθεια των ψήφων της Βενετίας η οποία υποπτευόταν ότι ο Βονιφάτιος, ως Λομβαρδός, θα ήταν προσκείμενος στους ανταγωνιστές της, τους Γενουάτες. Ο Βονιφάτιος, στα πλαίσια του διαμοιρασμού της Βυζαντινής Αυτοκρατορίας (Partitio Romaniae) και τις μετέπειτα ανταλλαγές πήρε το θέμα της Θεσσαλονίκης που εκτεινόταν από την Θράκη μέχρι την Βοιωτία.
«ἀφότου ἐγίνη
βασιλιάς τῆς Φλάντριας γὰρ ὁ κόντος,
ἂς
γένῃ καὶ τοῦ Μουφαρᾶ αὐτοῦνος ὁ μαρκέσης
ρῆγας
κι ἀφέντης γονικὸς τῆς Σαλονίκης πόλης»
(Χρονικόν του Μορέως)
Έγινε γνωστό ως Βασίλειο της Θεσσαλονίκης αν και ο Βονιφάτιος διατήρησε πάντα τον τίτλο του μαρκησίου (marchio). Η λατινική κατοχή της πόλης έγινε ειρηνικά και αρχικά με ενθουσιασμό από τους Θεσσαλονικείς αν πιστέψουμε τους ιστορικούς της εποχής (Τοῦ δέ γε Βαλδουίνου τῆ Θεσσαλονίκῃ ἐγγίσαντος, ἅπας ἐξερρύησαν ὁ λεώς καί μετ’ εὐσήμων βοῶν σφᾶς τε αὑτούς καί τήν πόλιν περιχαρῶς ἐνδιδόασιν, Νικήτας Χωνιάτης, Τα μετά την Άλωσιν). Ήταν μια οικειοθελής υπό όρους παράδοση όπως στην περίπτωση της Βενετίας το 1423. Το λατινικό βασίλειο είχε εικοσαετή διάρκεια, μέχρι το 1224, όταν κατελήφθη από τον Δεσπότη της Ηπείρου, τον Θεόδωρο Κομνηνό Δούκα. Η οικογένεια των Μομφερράτων διατήρησε τον τίτλο του “Βασιλέως της Θεσσαλονίκης” στην Λομβαρδία για σχεδόν έναν αιώνα. Όπως θα δούμε, η οικογένεια θα παίξει ρόλο στην ιστορία της πόλης και την περίοδο των Παλαιολόγων.
Μια περιήγηση στη Θεσσαλονίκη των Βενετών
Ο θυρεός του Βασιλέως της Θεσσαλονίκης σύμφωνα με τον Πορτογάλο João do Cró, στη συλλογή από περγαμηνές O Livro do Armeiro-Mor, 1509, (LDAM (f. 024v) Rei de Salanique).
Άντολφ Χέρμαν Στρουκ – Adolf Hermann Struck (1877-1911)
Ο Άντολφ Στρουκ γεννήθηκε στη Κωνσταντινούπολη στις 18 Ιανουαρίου 1877. Ο πατέρας του Χέρμαν ήταν γιατρός στην υπηρεσία του οθωμανικού στρατού. Μετά τη γέννηση ο πατέρας του μετατέθηκε στο Βόλο και με την απόδοση της πόλης στο Ελληνικό Κράτος στα πλαίσια της συμφωνίας του Βερολίνου μετακόμισαν στη Θεσσαλονίκη. Ο μικρός Στρουκ πήγε στο γαλλικό σχολείο της πόλης αφού δεν υπήρχε γερμανικό σχολείο τότε στη Θεσσαλονίκη. Τις γυμνασιακές του σπουδές τις έκανε σε τεχνικό λύκειο στο Βερολίνο με την βοήθεια συγγενών του. Επέστρεψε στη Θεσσαλονίκη το 1894 και αμέσως προσελήφθη στην εταιρεία σιδηροδρόμων Θεσσαλονίκης - Μοναστηρίου (Société du Chemin de Fer Ottomane Salonique – Monastir) η οποία ανήκε στη Deutsche Bank. Πιθανόν να συμμετείχε και στη τελική φάση των εργασιών της γραμμής αυτής. Επέλεξε να εγκατασταθεί στη Βέροια για την εποπτεία και συντήρηση της γραμμής. Η αναζήτηση αδρανών υλικών για τον σιδηρόδρομο θα τον οδηγήσει σε περιοχές που ήταν άγνωστες και θα κινήσουν το ενδιαφέρον του για τη γεωγραφία της Μακεδονίας και τα αρχαία της μνημεία. Είναι ο δεύτερος δυτικός μετά τον Εζέ (Léon Heuzey) που ενδιαφέρεται για τη Παλατίτσα όπου ανακαλύπτει έναν αρχαίο συλημένο τάφο τον οποίο και σχεδιάζει. Σε ηλικία 21 ετών θα δημοσιεύσει σε γερμανικά έντυπα τις πέντε πρώτες εργασίες σχετικά με τα ευρήματα του. Υπογραμμίζει τον πλούτο των αρχαιοτήτων που κρύβει η μακεδονική γη, ιδιαίτερα στη Παλατίτσα (Αιγές), στον Κοπανό (Μίεζα) και στα Βοδενά (Έδεσσα) {Entdeckung einer unterirdischen Grabkammer bei Palatizza, Nachbestattung in Grabhügeln, Die makedonische Ebene, Prähistorische Funde bei Kupanova in Makedonien, Wodena}.
Το ενδιαφέρον του για τα αρχαία μνημεία θα τον οδηγήσουν σε μια στενή και μακροχρόνια συνεργασία με τον Πρόξενο της Γερμανίας στη Θεσσαλονίκη, Γιόχαν Ηάϊνριχ Μόρτμαν (Johann Heinrich Mordtmann), έναν μεγάλο συλλέκτη αρχαίων επιγραφών και αντικειμένων. Το 1899 ταξιδεύει στον Πόντο και κάνει αρχαιολογικές έρευνες στην Αμάσεια σχετικές με το Βασίλειο του Πόντου όπου βρίσκει και τους τάφους των βασιλέων (Durch Pontus nach Amassia, Die Königsgräber von Amassia).
Επιστρέφει στη Θεσσαλονίκη και αναλαμβάνει αρχαιολογικές έρευνες για λογαριασμό της αυστριακής κυβέρνησης στη περιοχή των Φιλίππων (Philippi, Inschriften aus Makedonien) ενώ παράλληλα κάνει γεωλογικές έρευνες για μελλοντικούς σιδηροδρόμους σε Ελλάδα και Μαυροβούνι. Από το 1902 μέχρι το 1905 γίνεται ο “αγοραστής του Βυζαντίου” στη Θεσσαλονίκη και τη γύρω περιοχή σε συνεργασία – και για λογαριασμό – του Μόρτμαν, του περίφημου αρχαιολόγου Theodor Wiegand και του ιστορικού Wilhelm von Bode. Γίνεται έτσι ο κύριος αρχαιοκάπηλος βυζαντινών αντικειμένων στη περιοχή. Συγχρόνως όμως παίρνει θέση εναντίον των βουλγαρικών διεκδικήσεων στη Μακεδονία πράγμα που τον κάνει στόχο των κομιτατζήδων. Πυροβολείται από αυτούς σε περιοχή εκτός Θεσσαλονίκης αλλά γλυτώνει και αναγκάζεται να μετακομίσει εσπευσμένα στη Κωνσταντινούπολη, στον μέντορα του Μόρτμαν ο οποίος είχε πάρει μετάθεση εκεί. Στη συνέχεια θα προσληφθεί από τον Διευθυντή Hans Schrader στο Γερμανικό Αρχαιολογικό Ινστιτούτο Αθηνών (Deutsche Archäologische Institut) ως βοηθός διευθυντής και βιβλιοθηκάριος.
Το 1906 παντρεύεται στην Αθήνα την υψίφωνο Δωροθέα Χάας (Dorothee Haaß) με την οποία αποκτά ένα γιο που γρήγορα πεθαίνει. Θα συμμετάσχει σε πολλές ανασκαφές στην Αθήνα και στη Πελοπόννησο ενώ το ενδιαφέρον του είναι μεγάλο για τα βυζαντινά μνημεία της Αθήνας και του Μυστρά, Η βυζαντινή αρχιτεκτονική γίνεται το κύριο ενδιαφέρον του και σε επιστολή του στον Wiegand, που ζητά να μείνει εμπιστευτική, του εκμυστηρεύεται ότι ετοιμάζει μια τρίτομη έκδοση για τα βυζαντινά και φράγκικα μνημεία της Ελλάδας (Byzantinische und Byzantinisch-fränkische Denkmäler Griechenlands). Ο πρόωρος θάνατος όμως στα 34 του χρόνια βάζει τέρμα σ’ αυτά τα σχέδια. Προφανώς, ο χάρτης της Βενετικής Θεσσαλονίκης θα αποτελούσε μέρος αυτού του έργου.
Δυστυχώς δεν είναι γνωστό που και πότε απόκτησε τον χάρτη αυτόν ο Στρουκ. Το γεγονός όμως ότι δεν περιέχεται κανένα στοιχείο από τον χάρτη στο άρθρο που δημοσίευσε το 1905 για την άλωση της Θεσσαλονίκης από τους Σαρακηνούς, μας κάνει να πιστεύουμε ότι αποκτήθηκε μετά την αναχώρηση του από εκεί (Die Eroberung Thessalonikes durch die Sarazenen im Jahre 904). Πέθανε το 1911 και τάφηκε στο Μάιντς δίπλα στον γιο του. Τα αρχεία του φυλάσσονται σήμερα στο Πανεπιστήμιο της Κολωνίας σε 107 φακέλους που περιέχουν 9.855 σελίδες.
Μια περιήγηση στη Θεσσαλονίκη των Βενετών