Νικόλαος Μεσογαίας, από επιστήμονας της NASA, Μητροπολίτης

Πέμπτη 1 Μαρτίου 2018

Νικόλαος Μεσογαίας, από επιστήμονας της NASA, Μητροπολίτης

... Καί μόνον ἡ ἁπλῆ θέα τοῦ ἔναστρου οὐρανοῦ μιά ἀσέληνη νύχτα, χωρίς περισσότερη γνώση, μαγεύει καί ὑποβάλλει. Στά ποιητικά καί πνευματικά κείμενα τῆς Παλαιᾶς Διαθήκης χρησιμοποιοῦνται ἐκφράσεις πολύ δυνατές, προκειμένου νά περιγράψουν τήν ὀμορφιά, τή σοφία καί τό μεγαλεῖο του: «Οἱ οὐρανοί διηγοῦνται δόξαν Θεοῦ, ποίησιν δέ χειρῶν αὐτοῦ ἀναγγέλλει τό στερέωμα» καί «ὅτε ἐγενήθησαν ἄστρα ᾔνεσάν με φωνῇ μεγάλῃ πάντες ἄγγελοί μου». Τέτοιες ἐκφράσεις, πού βέβαια δέν προῆλθαν ἀπό ἐπιστημονική γνώση, δέν χρησιμοποιοῦνται γιά κανένα ἄλλο στοιχεῖο τῆς κτίσεως.

... Μέ τό πέρασμα τῶν χρόνων ἡ παρατήρηση τοῦ οὐρανοῦ ἐξελίχθηκε, ὁ ἄνθρωπος τόν πλησίασε. Ἐντυπωσιακές κατασκευές ἐπινοήθηκαν γιά νά διερευνηθεῖ τό ἄγνωστο μεγαλεῖο τοῦ κόσμου. Τηλεσκόπια διοπτρικά, κατοπτρικά, ραδιοτηλεσκόπια τεράστια σέ μέγεθος μᾶς πρόσφεραν τή δυνατότητα νά ἐκτείνουμε τίς αἰσθήσεις μας, νά προσεγγίσουμε λεπτομέρειες, νά βαθύνουμε στόν χῶρο καί νά ἐπιστρέψουμε μαζί μέ τή σκέψη καί τά μάτια μας στό ἀπώτερο χρονικό παρελθόν. Πρόσφατα ἡ ἐξέλιξη τῆς διαστημικῆς τεχνολογίας ἐπινόησε κατασκευές πού καταφέρνουν νά ψηλαφοῦν τήν παρουσία ἀστρικῶν σωμάτων καί ὕλης σέ ἄλλως ἀπρόσιτες περιοχές τοῦ ἠλεκτρομαγνητικοῦ φάσματος, ὅπως τά μικροκύματα, τό ὑπέρυθρο, τό ὑπεριῶδες, οἱ ἀκτῖνες Χ καί οἱ ἀκτῖνες γ. Ἐκεῖ πού δέν φαινόταν τίποτα ἄρχισαν νά δηλώνουν τήν παρουσία τους ἀθέατες ὡς τώρα πηγές φωτός καί ἄγνωστες κοσμικές ὀντότητες μέ λιγότερο ἤ περισσότερο παράξενες ἰδιότητες.

Περιστατικό στό Haystak
... Ἀνέβηκα σέ ἕναν μικρό ἀναβατήρα, μιά πού ὁ προσοφθάλμιος φακός ἦταν σέ ὕψος 3 περίπου μέτρων. Καθώς ἀνέβαινα συνειδητοποίησα ὅτι ἡ καρδιά μου χτυποῦσε ἔντονα. Βιαζόμουν νά δῶ. Ὅλα ἦταν ἕτοιμα. Ὁ θόλος ἀνοιχτός, τό τηλεσκόπιο ἑστιασμένο, τό μυστήριο τοῦ οὐρανοῦ πολύ πιό κοντά μου, κι ἐγώ μπροστά στήν εὐκαιρία πού λογικά εἶχα ἀδικήσει μέσα καί ἔξω μου. Ἦρθε ἡ ὥρα. Βάζω τό μάτι μου στόν φακό. Θόλωσε… Εἶχα δακρύσει. Εἶχα συγκινηθεῖ... Τό σκούπισα καί ξαναδοκίμασα. Ὅπως μοῦ εἶπαν ἀργότερα ἔμεινα 25 λεπτά καρφωμένος καί ἄφωνος. Δέν ἤθελα νά ξεκολλήσω. Ἔβλεπα τό ἴδιο πράγμα πού ὅμως, καθώς συνήθιζε τό μάτι μου, αὐτό ἄλλαζε. Μοῦ γινόταν ὅλο καί πιό δικό μου. Σάν νά πλησίαζα. Σιγά-σιγά ἄρχισα νά διακρίνω ἀμυδρά κάποια χρώματα. Ἡ ὀφθαλμική ἐντύπωση εἶναι πολύ πιό δυνατή καί ἀπό τήν καλύτερη φωτογραφική ἀποτύπωση. Εἶναι ζωντανή, πραγματική αἴσθηση. Ἀντίθετα, ἡ φωτογραφία εἶναι εἰκόνα, πού μπορεῖ νά ἔχει μεγαλύτερη ἀκρίβεια, μειονεκτεῖ ὅμως σέ ἀμεσότητα καί ζωντάνια. Τό μάτι ἀντιλαμβάνεται τόν χῶρο· καθώς παρατηρεῖς βιώνεις καί τή ροή τοῦ χρόνου. Αἰσθάνεσαι τήν κίνηση, κάνεις σύγκριση· ἐκεῖ πού δέν βλέπεις τίποτε διαπιστώνεις ὅτι ὑπάρχει κάτι, ἐκεῖ πού ἀντικρίζεις ἕνα φωτεινό σημεῖο, διαπιστώνεις ὅτι καταλαμβάνει ἔκταση, ἐκεῖ πού βλέπεις μία μεμονωμένη φωτεινή πηγή, διαπιστώνεις ὅτι αὐτή ὑπάρχει μέσα σέ ἕνα ποικιλότατο περιβάλλον. Ἀντίθετα, ἡ φωτογραφία τά κάνει ὅλα ἐπίπεδα καί στιγμιαία, ἀβαθῆ καί στατικά, χωρίς ἄμεση σύγκριση, ὄχι τόσο ἀληθινά. Ἡ φωτογραφία δίνει πληροφορίες καί ἐντύπωση. Εἶναι πολύτιμη. Ἡ ζωντανή ὅμως παρατήρηση σέ χορταίνει μέ αἴσθηση. Στή μία περίπτωση παρατηρεῖς κάτι ἀπ’ ἔξω, στή δεύτερη σκέπτεσαι τό σύμπαν ἀπό μέσα. Εἶσαι μέρος του. Εἶναι περιβάλλον σου. Τό ζεῖς. Παρατηρήσαμε γιά μία ὥρα περίπου καί τόν Κρόνο, συνεχίσαμε μέ τόν Ἄρη, ἄλλα νεφελώματα, γαλαξίες κ.λπ. Γύρω στίς 2 τό βράδυ πήγαμε στό μεγάλο ραδιοτηλεσκόπιο. Ἕνα πιάτο διαμέτρου ἴσης μέ τό ὕψος μίας 14ώροφης πολυκατοικίας. Εἶχαν ἑστιάσει σέ ἕνα quasar πού βρισκόταν σέ ἀπόσταση 5,5 δισεκατομμυρίων ἐτῶν φωτός. Παίρναμε δηλαδή φῶς πού ἡ ἐκπομπή του εἶχε ξεκινήσει 1 δισεκατομμύριο χρόνια πρίν νά δημιουργηθεῖ τό ἡλιακό μας σύστημα. Ἡ πηγή πού ἀνιχνεύαμε μᾶς ἔδειχνε τήν τόσο παλιά ταυτότητά της. Ἐδῶ δέν ἔβλεπε τό μάτι, ἀλλά ἀνίχνευε μία βελόνα καί θόλωνε ἡ σκέψη. Ἤξερα ἀπό τά μαθήματα ὅτι ὑπάρχουν τέτοιες πηγές, τό γυμνό ὅμως μάτι δέν τίς βλέπει. Γι᾽ αὐτό καί δέν μπορεῖ κανείς εὔκολα νά φιλοσοφήσει. Τά διαβάζεις στό βιβλίο καί ἀδυνατεῖς νά τά ἐγγράψεις στό στερέωμα τῶν ἐντυπώσεών σου. Γιατί τά βλέπεις ὄχι ὅπως εἶναι, ἀλλά ὅπως φαίνονται. Τώρα ὅμως πού ἐγώ τά εἶδα; Πόσο μικρός εἶναι τελικά ὁ ἄνθρωπος! Μικρός στή διάρκεια, μικρός στίς διαστάσεις, μικρός στήν ὁποιαδήποτε σύγκριση. Καί πόσο μεγάλος! Ἱκανός μέ ἰδιοφυεῖς κατασκευές καί συλλήψεις νά διακρίνει τή μικρότητά του καί τήν παλαιότητα τοῦ κόσμου του...

... Τό σύμπαν ὅμως δέν ἱκανοποιεῖ ἀπόλυτα καί τή σκέψη μας. Δέν εἶναι οὔτε ἀντιληπτό στίς διαστάσεις καί τούς ἀριθμούς του οὔτε κατανοητό στίς ἰδιότητές του οὔτε ἐρμηνευτό στό σύνολό του. Ὅταν τό πλῆθος τῶν ἀστέρων τοῦ γαλαξία μας εἶναι τῆς τάξεως τοῦ 1011 καί ὁ ἀριθμός τῶν γαλαξιῶν ἀνάλογος, ὅταν οἱ ἡλικίες καί οἱ χρόνοι μετροῦνται σέ δισεκατομμύρια χρόνια καί οἱ ἀποστάσεις σέ δισεκατομμύρια ἔτη φωτός, ὅταν παρά τήν παρουσία τόσης ὕλης, τό σύμπαν στήν οὐσία εἶναι κενό, τότε πῶς νά χωρέσει στήν ἀντίληψή μας ὁ χῶρος του, οἱ λόγοι καί τά αἴτιά του, ἡ ἀνάγκη κατανόησης τῶν μυστικῶν του; Ἀριθμοί πάνω ἀπό 1010, δηλαδή μεγαλύτεροι ἀπό δέκα δισεκατομμύρια, δέν χωροῦν στήν ἀνθρώπινη ἀντίληψη. Στό σύμπαν ὅμως μιλοῦμε γιά μεγέθη μέχρι καί 1087, τόσος εἶναι ὁ ὄγκος του σέ mm3. Μιλοῦμε γιά χρόνους 10-43sec, αὐτή εἶναι ἡ πιό ἀπόμακρη στιγμή ἀπό τό σήμερα καί ἡ πιό κοντινή στήν Big Bang· ἕνας χρόνος ἴσος μέ αὐτόν πού ἀπαιτεῖται ὥστε τό φῶς, πού καλύπτει τήν ἀπόσταση Γῆς - Σελήνης σέ ἕνα δευτερόλεπτο, νά διανύσει τή διάμετρο τοῦ πρωτονίου. Οὔτε τό μεγάλο συλλαμβάνεται οὔτε τό μικρό χωράει στό νοῦ μας. Τελικά, ἡ ἀκρίβεια ὅλων αὐτῶν τῶν ἀριθμῶν εἶναι μᾶλλον ἐνδεικτική, στατιστική καί ἀσυμπτωτική, παρά ἀριθμητικά καί λογικά ἀποδεικτική. Ἀλλά καί ὅταν συμβαίνει τό δεύτερο, ἡ κατανόηση αὐτῶν τῶν μεγεθῶν εἶναι ἐντελῶς ἀδύνατη. Ὁ κτιστός κόσμος μας γνωρίζεται, ἀλλά δέν κατανοεῖται.

... Σάν νά μήν ἔφθαναν ὅλα αὐτά, τελευταῖα γίνεται λόγος γιά ὕπαρξη καί ἄλλων κόσμων καί συμπάντων ἔξω ἀπό τά δικά μας. Ὅπως ἡ μελέτη φαινομένων στίς περιφέρειες τῶν γαλαξιῶν ὁδήγησε στήν ἀναζήτηση ὕλης καί ἐνέργειας πέραν τῶν ὁρατῶν, ἔτσι καί ἡ ἀκραία συμπεριφορά στίς ἐσχατιές τοῦ σύμπαντος καί τοῦ παρελθόντος χρόνου ὁδηγεῖ κάποιους σέ ἀναζητήσεις συμπάντων πέραν τοῦ γνωστοῦ. Μάλιστα κάποιοι ὁμιλοῦν γιά ἀριθμούς τῆς τάξεως τοῦ 10500 καί παραπάνω. Τό σύμπαν, ἐνῶ ἐπιθυμοῦμε τόσο νά τό βλέπουμε, στό μεγαλύτερο ποσοστό του εἶναι ἀθέατο. Ἐνῶ θέλουμε νά τό κατανοοῦμε, ὑπερβαίνει τήν ἀντιληπτική μας ἱκανότητα· ἐνῶ μέσα σέ αὐτό ποθοῦμε νά ἐκφράσουμε τόν κοινωνικό μας χαρακτήρα, μᾶς τό ἀπαγορεύει· ἐνῶ προσπαθοῦμε νά τό γνωρίσουμε, διαρκῶς αἰφνιδιάζει τή σκέψη μας καί τῆς ξεφεύγει.

... Ἡ φύση δείχνει πώς, ὅσο τήν πλησιάζουμε, ἀρέσκεται νά ἀποκρύπτει τά μυστικά της. Πλησιάζουμε στήν ἀρχή τοῦ κόσμου, μόλις 10-43 sec ἀπό τό Big Bang, καί πρίν τήν κατακτήσουμε, καταρρέουν οἱ ἐξισώσεις μας, ἔχουμε ἀνωμαλία (singularity). «Ἡ μεγάλη Ἔκρηξη εἶναι ἡ εἰκόνα τῆς ἄγνοιάς μας», ὁμολογοῦν κάποιοι μεγάλοι ταπεινοί ἐρευνητές. Κυνηγοῦμε τίς ἐσχατιές τοῦ σύμπαντος, τά πιό ἀπόμακρα σημεῖα του, καί διαπιστώνουμε ὅτι, ὅσο τίς πλησιάζουμε, αὐτές ἀπομακρύνονται μέ μεγαλύτερη ταχύτητα (νόμος τοῦ Hubble). Ὅσο αὐξάνουμε τή γνώση μας γιά τόν κόσμο, τόσο αὐτός ἀποκαλύπτει τή διογκούμενη ἀγνωσία μας. Ἡ θεωρία τῆς ἀβεβαιότητος (Uncertainty Principle) αὐτό ἀποδεικνύει. Προσδιορίζουμε μέ ἀκρίβεια μιά ἰδιότητα τῆς φύσης καί ὑποχρεωνόμαστε σέ σφάλμα γιά τή συζυγῆ της. Τό ἴδιο καί στό σύμπαν· προχωροῦμε στήν ἔρευνά του καί βρίσκουμε μαῦρες τρύπες, σκοτεινή ὕλη καί ἐνέργεια, μυστικές συμμετρίες, σωμάτια πού ἀγνοοῦμε τά βασικά τους στοιχεῖα, παράξενες ὀντότητες, πού τούς ἀποδίδουμε μεταφυσικά ὀνόματα (strange quark, God’s particle), οἱ ὁποῖες ὅμως κρύβουν τά πιό ὡραῖα μυστικά.

... Τό σύμπαν βέβαια δέν ἀποδεικνύει τόν Θεό. Ἁπλά, Τόν ὑποδεικνύει καί ἴσως Τόν ἐπιδεικνύει. Ὁ Θεός δέν ἀποδεικνύεται. Θεός πού ἀποδεικνύεται μέ παρατηρήσεις, τηλεσκόπια, ἐξισώσεις, σκέψεις, θεωρίες, μεθόδους κ.λπ. ὅτι ὑπάρχει ἤ ὅτι δέν ὑπάρχει, δέν ὑπάρχει. Ὁ Θεός φανερώνεται. Τό σύμπαν διευκολύνει τή φανέρωση τοῦ Θεοῦ. Ὑπογραμμίζει τήν πίστη στόν Θεό. Κάνει τήν παρουσία τοῦ Θεοῦ νά φαίνεται πολύ πιό πιθανή καί λογική ἀπό τήν ἀπουσία Του. Τό σύμπαν ὑπάρχει κυρίως γιά νά ἐπιβεβαιώνει τή θεϊκή ὑποψία.

... Ὑπάρχει ἕνας μεγαλύτερος ἀπό τό σύμπαν κόσμος μέσα μας. Καί ἕνας ἀκόμη μεγαλύτερος ἀπό τό σύμπαν ἔξω του ἤ μᾶλλον πέραν ἀπό αὐτό. Τό κοσμικό σύμπαν εἶναι ἕνα τέλειο τηλεσκόπιο πού ἑνώνει τούς δύο κόσμους, τόν μεγάλο πού φιλοξενεῖται μέσα μας καί τόν ἀκόμη μεγαλύτερο πού κρύβεται στό πρίν ἀπό τήν ἀρχή, στό ἔξω ἀπό τά ὅρια, στό πέραν ἀπό τά νοούμενα. Ἕνα δῶρο τοῦ Θεοῦ γιά νά μᾶς μεταφέρει ἀπό τά κτιστά, πεπερασμένα, χρονικά καί ἀνθρώπινα στά ἄκτιστα καί ἄπειρα, γιά νά μᾶς βγάζει ἀπό τήν πραγματικότητα τῶν ὁρατῶν καί ἀθεάτων καί νά μᾶς εἰσάγει στήν ἀλήθεια τῶν μή ὁρωμένων.