Σάββατο 23 Ιανουαρίου 2021

Η γιορτή των ελληνικών γραμμάτων

Τους ονομάζουμε φωστήρες που θα πει λαμπερά αστέρια. Είναι οι Τρεις Μεγάλοι Ιεράρχες που γιορτάζουμε και τιμούμε στις 30 Ιανουαρίου, ο Μέγας Βασίλειος, Γρηγόριος ο Θεολόγος και ο Ιωάννης ο Χρυσόστομος.

Η γιορτή που γίνεται κάθε χρόνο προς τιμήν τους εκτός από το θρησκευτικό της χαρακτήρα, είναι παράλληλα και γιορτή των ελληνικών γραμμάτων. Γι' αυτό όλη η σπουδάζουσα νεολαία της πατρίδας μας, από τους μαθητές των δημοτικών σχολείων μέχρι τους φοιτητές των πανεπιστημίων, τιμά και γιορτάζει τη μνήμη των οικουμενικών δασκάλων.

Παρόλο που ο καθένας τους έχει ιδιαίτερη γιορτή μέσα στο έτος, καθιερώθηκε από το 1100, επί αυτοκράτορα Βυζαντίου Αλεξίου Κομνηνού, να γιορτάζονται και οι τρεις μαζί, γιατί μαζί αγωνίστηκαν για τη διάσωση και διάδοση του χριστιανισμού.

Και οι τρεις ήταν πρώτοι σε όλες τις σχολές που φοίτησαν, αποδείχτηκαν άριστοι όπου κι αν διαγωνίστηκαν. Τόσο διακρίθηκαν για τις σπουδές τους ώστε και μπορούσαν να διδάξουν αμέσως ως καθηγητές στις ίδιες σχολές απ' όπου αποφοίτησαν. Στάθηκαν θαρραλέοι μπροστά στο δίκαιο και πρωτοπόροι σε κάθε ανθρωπιστική δραστηριότητα. Έμειναν ανυποχώρητοι μπροστά στους εχθρούς της χριστιανικής πίστης και στις αυθαιρεσίες και πιέσεις των ισχυρών της εποχής εκείνης.

Ζούσαν απλή ζωή χωρίς πολυτέλειες. Αφιέρωσαν τη ζωή τους στους φτωχούς συνανθρώπους τους και στους δυστυχισμένους. Αγάπησαν τα γράμματα και τον πολιτισμό των αρχαίων Ελλήνων. Έγιναν μεγάλοι δάσκαλοι, πραγματικοί φωστήρες. Αλλά και σπουδαίοι ρήτορες. Για τη σοφία τους και την καλοσύνη τους, ο λαός τους εκτιμούσε και τους αγαπούσε. Το παράδειγμά τους είναι πάντα νέο, πάντα φωτεινό για να μας δείχνει το δρόμο. Ανέπτυξαν τα δόγματα της χριστιανικής πίστης με δύναμη διαλεκτική, πράγμα που δείχνει την ευφυΐα τους αλλά και την ελληνική φιλοσοφική τους μόρφωση.

Στη μεγάλη τους καρδιά και στο σπάνιο μυαλό τους χώρεσαν και συμβιβάστηκαν αρμονικά, το χριστιανικό δόγμα και ο αρχαίος ελληνικός λόγος. «Δεχόμαστε από τους σοφούς Έλληνες την έρευνα και τη θεωρία και απορρίπτουμε ότι οδηγεί στο πονηρό» σημειώνει ο Γρηγόριος.

Και ο Βασίλειος γράφει λόγο συμβουλευτικό προς τους νέους, με τίτλο: « Όπως αν εξ Ελληνικών ωφελοίντο λόγων » με τον οποίο αναγνωρίζει την αξία της αρχαίας ελληνικής γραμματείας, συγχρόνως όμως συμβουλεύει τους νέους να προσέχουν όταν την μελετούν.

Αν προστεθεί στα παραπάνω και το ηθικό τους μεγαλείο, δικαιολογείται απόλυτα η εξαιρετική τους θέση στην εκκλησία και στα ελληνικά γράμματα, που είναι και η αιτία που ονομάστηκαν προστάτες των γραμμάτων και όλων των βαθμίδων της ελληνικής παιδείας και εκπαίδευσης. Ο λόγος των Ιεραρχών απόκτησε τέτοια δύναμη και ακτινοβολία, γιατί ακριβώς οι ίδιοι είναι το ζωντανό παράδειγμα της διδασκαλίας τους.

Τρεις Ιεράρχες 7ο Γυμνάσιο Νίκαιας (video)

Έλεγε ο Μέγας Βασίλειος: «Όπως οι μέλισσες διαλέγουν το νέκταρ από τα λουλούδια, έτσι κι εσείς να διαλέγετε αυτά που διαβάζετε. Να κρατάτε τα καλά και τα ωφέλιμα». Έγραψε δεκάδες βιβλία. Ίδρυσε τη Βασιλειάδα, σχεδόν μία ολόκληρη πόλη, με νοσοκομείο, πτωχοκομείο, γηροκομείο, λεπροκομείο, σχολείο, ξενώνα κλπ. Για αυτά όλα ονομάστηκε Μέγας.

Τόνιζε ο Γρηγόριος ο θεολόγος: «Πως το καταλαβαίνετε, να έχετε εσείς περισσεύματα και ο άλλος να πεινά;» Είχε ευαίσθητη ψυχή. Έγραψε πολλά ποιήματα. Τον ονόμασαν Θεολόγο, γιατί τα κηρύγματα και τα γραπτά του στερέωσαν την Ορθόδοξη πίστη.

Επισήμανε ο Ιωάννης ο Χρυσόστομος: «Ένας και μόνο άνθρωπος με θεϊκή φωτιά στην καρδιά, μπορεί να διορθώσει ολόκληρη πόλη». Η διδασκαλία του ήταν κάτι το εξαιρετικό. Όταν κήρυττε ήταν σαν να έτρεχε χρυσάφι από το στόμα του. Μοίραζε φαγητό σε 7.000 φτωχούς κάθε μέρα στην Κωνσταντινούπολη.

Οι τρεις Άγιοι στάθηκαν με στοργή και ταπείνωση μπροστά στους αδυνάτους και με αρχοντική αξιοπρέπεια και ανδρεία μπροστά στους δυνατούς. Δεν δίστασαν να ελέγξουν την αδικία όπου την έβλεπαν στο λαό ή στους άρχοντες.

«Δεν γνωρίζω να έχουν διατυπωθεί πιο συνταρακτικές σκέψεις για τον πλούτο και την πλεονεξία από τις δικές τους» γράφει ο Αναστάσιος, επίσκοπος Τιράνων και πάσης Αλβανίας στο βιβλίο του «Παγκοσμιότητα και Ορθοδοξία.

Ο Μέγας Βασίλειος δεν διστάζει, να ονομάσει λωποδύτη, όχι μόνο αυτόν που ξεγυμνώνει κάποιον, αλλά κι εκείνον ο οποίος ενώ μπορεί να προσφέρει ενδύματα και συμπαράσταση, παραλείπει να το κάνει. Εκείνο που επίμονα καυτηριάζει δεν είναι μόνο το γεγονός του πλούτου, αλλά η διάθεση για πλουτισμό, που υπερέχει όχι μόνο στους πλούσιους αλλά και στους φτωχούς.

Πριν και από την επανάσταση του 1821 οι σκλαβωμένοι Έλληνες γιόρταζαν τη μέρα των Τριών Ιεραρχών ως γιορτή των Ελληνικών Γραμμάτων. Η σύγκλητος του Πανεπιστημίου Αθηνών την καθιέρωσε επίσημα από το ακαδημαϊκό έτος 1843 - 1844 ως γιορτή της Ελληνικής Παιδείας. Η πολιτεία είδε ότι η Παιδεία πολλά έχει να πάρει από το πολύπλευρο έργο των τριών μεγάλων διδασκάλων της Οικουμένης. Η αγάπη στην Εκκλησία, η κοινωνική προσφορά , ο καθαρός τους λόγος που άλλοτε έτρεφε πνευματικά και άλλοτε έλεγχε και διόρθωνε, η υπέροχη διδασκαλία τους ας είναι πρότυπο και παράδειγμα για μας που τους γιορτάζουμε και τους τιμούμε σήμερα.

Το νόημα της γνώσης και οι Τρεις Ιεράρχες (video)

Αγίου Βασιλείου του Μεγάλου - Αρχιεπισκόπου Καισαρείας της Καππαδοκίας

Η πλεονεξία είναι κλοπή

Ομιλία: «Καθελώ μου τας αποθήκας και μείζονας οικοδομήσω και Περί πλεονεξίας»

- «Ποιόν αδικώ, λέει ο πλούσιος, προστατεύοντας αυτά που μου ανήκουν;

- Πες μου λοιπόν, τι σου ανήκει; Από που τα πήρες και τα έφερες στη ζωή σου;

Δεν ήρθες στον κόσμο γυμνός; Γυμνός δεν θα επιστρέψεις στη γη; Που τα βρήκες αυτά που έχεις τώρα; Αν πιστεύεις ότι στα χάρισε η τύχη, είσαι άθεος, δεν αναγνωρίζεις τον δημιουργό, δεν νιώθεις ευγνωμοσύνη γι αυτόν που στα έδωσε. Αν όμως παραδέχεσαι ότι προέρχονται από τον Θεό, πες μου για ποιο λόγο στα έδωσε;

Μήπως είναι άδικος ο Θεός και μοιράζει άνισα τα απαραίτητα για τη ζωή; Γιατί εσύ είσαι πλούσιος κι εκείνος φτωχός; Όχι, για άλλο λόγο, παρά για να ανταμειφτείς εσύ για την καλοσύνη και τη σωστή διαχείριση της περιουσίας, κι εκείνος για να κερδίσει τα μεγάλα έπαθλα της υπομονής.

Όμως εσύ τα έκρυψες όλα στους αχόρταγους κόλπους της πλεονεξίας. Νομίζεις λοιπόν ότι κανένα δεν αδικείς, όταν τόσους στερείς από τα αγαθά αυτά;

Ποιος είναι πλεονέκτης; Όποιος δεν περιορίζεται στα απαραίτητα. Ποιος ο άρπαγας; Εκείνος που αφαιρεί την περιουσία των άλλων.

Εσύ δεν είσαι πλεονέκτης; Δεν είσαι άρπαγας; Δεν κρατάς για τον εαυτό σου όσα σου δόθηκαν για να τα διαχειριστείς προς όφελος όλων; Αυτός που γδύνει τον ντυμένο θα ονομαστεί λωποδύτης, αλλά αυτός που δεν ντύνει τον γυμνό μήπως δεν αξίζει αυτή την ονομασία;

Το ψωμί που αποθηκεύεις είναι του πεινασμένου, τα ρούχα που συσσωρεύεις είναι του γυμνού, τα παπούτσια που τα έχεις και σαπίζουν είναι του ξυπόλυτου, τα λεφτά που θάβεις για να μη στα κλέψουν είναι του φτωχού.

Είναι τόσοι αυτοί που αδικείς, όσοι αυτοί που θα μπορούσες να βοηθήσεις».

Τρεις Ιεράρχες - αποφθέγματα (video)

Βασιλόπιτα: Ένα Ελληνικό Έθιμο

Η βασιλόπιτα είναι ένα πρωτοχρονιάτικο έθιμο, που τηρείται σε όλα τα ορθόδοξα χριστιανικά σπίτια και κυρίως στα ελληνικά. Κανένα από τα ετήσια έθιμα δεν τηρείται τόσο απαράβατα από τους Νεοέλληνες, όπου κι αν βρίσκονται στα πέρατα του κόσμου, και δεν έχει τόσο βαθιές ρίζες στο χρόνο, όσο η βασιλόπιτα της πρωτοχρονιάς. Γιατί ανέκαθεν με το κρυμμένο «φλουρί» της συμβολίζει την εύνοια της τύχης, που θα φανερώσει τον τυχερό του χρόνου.

Η ορθόδοξη χριστιανική παράδοση συνέδεσε αυτό το έθιμο με την ανάμνηση ενός γεγονότος, που συνέβη στην πόλη Καισαρεία της Καππαδοκίας στη Μικρά Ασία, όπου επίσκοπος ήταν ο Μέγας Βασίλειος.

Ο Μέγας Βασίλειος ήταν Επίσκοπος της Καισάρειας και ζούσε βοηθώντας κάθε φτωχό και ανήμπορο. Υπάρχουν μάλιστα δύο παραδόσεις για το έθιμο αυτό.

Η πρώτη παράδοση λέει ότι ο ίδιος ο Άγιος Βασίλειος σκέφτηκε το τέχνασμα αυτό, θέλοντας να προσφέρει χαρά χωρίς να ακούει ούτε ένα ευχαριστώ. Ήθελε να βλέπει τα πρόσωπα των ανθρώπων να φωτίζονται από χαρά. Έπαιρνε νομίσματα, τις έβαζε μέσα στις πίτες και τις μοίραζε στους φτωχούς. Έπειτα καθώς έτρωγαν τις πίτες, έβρισκαν το δώρο του Αγίου Βασιλείου και περνούσαν όμορφα τις γιορτές. Έτσι διατηρήθηκε η παράδοση να βάζουμε και εμείς φλουρί για να τιμήσουμε τον Άγιο Βασίλειο και προς τιμήν του ονομάσαμε την πίτα, βασιλόπιτα.

Η δεύτερη παράδοση έχει να κάνει με μία ιστορία που συνέβη στα χρόνια του Μεγάλου Βασιλείου, τον 4ο αιώνα μ.Χ. στην πόλη Καισάρεια. Κάποια χρονιά έπεσε μεγάλη έλλειψη σταριών στη χώρα, η γη δεν κάρπισε και ο κόσμος πεινούσε. Ο σκληρός όμως Έπαρχος Ελβίνιος ζητούσε οπωσδήποτε το φόρο της «δεκάτης» και απειλούσε με επιδρομή και λεηλασία την Καισάρεια. Τότε ο Μέγας Βασίλειος ζήτησε από τους πλούσιους της πόλης και κάθε νοικοκύρη να προσφέρει ένα χρυσαφικό, για να τα παραδώσουν ως «λύτρα» στον Έπαρχο και να σώσουν την πόλη και τη ζωή τους. Έτσι μαζεύτηκε ένας ολόκληρος θησαυρός. Ο Άγιος πήγε και συνάντησε το σκληρό Έπαρχο, του εξιστόρησε το δράμα των ανθρώπων και του είπε ότι ως νομοταγείς πολίτες ήταν πρόθυμοι να εξοφλήσουν τους φόρους στερούμενοι χρυσά κειμήλια και αγαπημένα τους κοσμήματα.

Με τη γλυκύτητα του λόγου του μαλάκωσε την ψυχή του Έπαρχου και καταλάγιασε τόσο το θυμό του, ώστε αποφάσισε να χαρίσει τους φόρους και παρακάλεσε τον Άγιο να επιστρέψει τον θησαυρό στο ποίμνιό του. Έπρεπε τώρα να επιστρέψει τα χρυσαφικά στους κατοίκους της πόλης και να πάρει ο καθένας το δικό του. Αυτό ήταν πολύ δύσκολο, αφού δεν ήξερε τι ανήκε στον καθένα. Προσευχήθηκε λοιπόν ο Μέγας Βασίλειος και ο Θεός τον φώτισε με μια ωραία ιδέα. Επειδή ο κόσμος πεινούσε, έδωσε εντολή και ετοιμάστηκαν τόσοι εορτάσιμοι άρτοι, όσες και οι οικογένειες, που είχαν προσφέρει τιμαλφή. Σε κάθε άρτο τοποθετήθηκε και από ένα χρυσό αντικείμενο και άφησε στη χάρη του Θεού να καθορίσει τι θα τύχαινε στον καθένα. Από τότε η βασιλόπιτα με το «φλουρί», για τον τυχερό του χρόνου, καθιερώθηκε σαν έθιμο, που εορτάζεται την πρώτη μέρα του χρόνου στη γιορτή του Αγίου Βασιλείου.

Το έθιμο της βασιλόπιτας λοιπόν, μεταφέρεται από γενιά σε γενιά, για να μας θυμίζει την αγάπη και την καλοσύνη του Αγίου Βασιλείου. Στις μέρες μας βάζουμε μέσα στην πίτα ένα κέρμα, το φλουρί, πιστεύοντας ότι σε όποιον πέσει, αυτός θα είναι ο τυχερός και ευνοημένος του νέου έτους!