Μονή Βλατάδων

H Μονή Βλατάδων ή Βλαττάδων ή Βλατταίων, είναι μοναστήρι στην περιοχή της Άνω Πόλης της Θεσσαλονίκης, 80 περίπου μέτρα από τα τείχη του Επταπυργίου. Είναι το μοναδικό μοναστήρι της βυζαντινής περιόδου της πόλης που εξακολουθεί να λειτουργεί μέχρι σήμερα. Ιδρύθηκε κατά τα μέσα του 14ου αιώνα σε χώρο που πιθανώς να φιλοξενούσε παλαιότερο ναό, από τους αδελφούς Δωρόθεο και Μάρκο Βλάττη, μαθητές του Αρχιεπισκόπου Θεσσαλονίκης Γρηγορίου Παλαμά. Ως κτητόρισσα της Μονής φέρεται η αυτοκράτειρα Άννα Παλαιολογίνα, η οποία είχε εγκατασταθεί στη Θεσσαλονίκη το 1351 και παρέμεινε στην πόλη ως κυβερνήτης έως το τέλος της ζωής της. 

Στην ύπαρξη του μοναστηριού αναφέρονται γραπτές πηγές και έγγραφα τόσο του 14ου όσο και του 15ου αιώνα ως «Μονή Παντοκράτορος Βλατάδων» ή και «Μονή Βλαταίων». Πήρε το όνομα της από τους ιερομόναχους Δωρόθεο και Μάρκο Βλαττή οι οποίοι υπήρξαν και φίλοι του Άγιου Γρηγορίου του Παλαμά, Αρχιεπισκόπου Θεσσαλονίκης. Από το 1387, με την πρώτη κατάληψη της Θεσσαλονίκης από τους Οθωμανούς, το καθολικό μετατράπηκε σε τζαμί, όπως διακρίνεται από ορισμένα κτίσματα οθωμανικής τεχνοτροπίας.

 

Μετά τη δεύτερη άλωση της πόλης το 1430 από τους Οθωμανούς αφέθηκε να λειτουργεί κανονικά ως μονή και την περίοδο αυτή αποκαλούνταν Τσαούς Μοναστήρι. Μάλιστα γνώρισε μεγάλη ακμή καθώς της έδωσαν κάποια προνόμια, που επικυρώθηκαν με φιρμάνι του Μωάμεθ Β΄ το 1446. Σύμφωνα με παράδοση του 16ου αιώνα, η προνομιακή αυτή μεταχείριση οφειλόταν στη βοήθεια που είχαν προσφέρει οι μοναχοί της στους Τούρκους για την άλωση της πόλεως. Το 1633, με σιγίλιο του Πατριάρχη Κυρίλλου Λούκαρι, η Μονή Βλαττάδων προσαρτήθηκε ως μετόχι στη Μονή Ιβήρων του Αγίου Όρους. Το 1801 ανακαινίσθηκε το καθολικό της μονής, αλλά το 1870 μια πυρκαγιά κατέστρεψε μέρος της, συμπεριλαμβανόμενης και της βιβλιοθήκης. Οι ζημιές επισκευάσθηκαν με έξοδα του Οικουμενικού Πατριαρχείου.

Σήμερα η Μονή ανήκει στο Οικουμενικό Πατριαρχείο και γι αυτό το λόγο ονομάζεται Σταυροπηγιακή Μονή, επειδή στον χώρο τοποθετούνταν σταυρός (παράδοση της Ορθόδοξης Εκκλησίας, η οποία προβλέπει τη δυνατότητα του Πατριάρχη να στείλει ένα σταυρό για να τοποθετηθεί στα θεμέλια της εκκλησίας της μονής, πράξη που οδηγεί στην εξάρτηση της μονής από αυτόν).

Από το αρχικό κτίσμα σώζεται μόνο το ιερό και λίγα άλλα αρχιτεκτονικά στοιχεία. Κοντά στο καθολικό της Μονής, που τιμάται στο όνομα της Μεταμορφώσεως του Σωτήρος, υπάρχει θολωτό παρεκκλήσιο του 14ου αιώνα με τοιχογραφίες της εποχής των Παλαιολόγων. Σύμφωνα με τοπική παράδοση η Μονή είναι κτισμένη στον τόπο όπου κήρυττε ή διέμενε ο Απόστολος Παύλος κατά τη διαμονή του στην πόλη.

Κάτω από ένα βράχο στο ΝΔ μέρος της αυλής βρισκόταν παλιά δεξαμενή νερού που ερχόταν από το Χορτιάτη και ήταν ένα θέμα για το οποίο υπήρχαν διαμάχες μεταξύ των μοναχών και των Θεσσαλονικέων. Στη μονή σώζεται μέχρι σήμερα μια μαρμάρινη κρήνη με την επιγραφή « ΝΙΨΟΝ ΑΝΟΜΗΜΑΤΑ ΜΗ ΜΟΝΑΝ ΟΨΙΝ». Στην μονή φιλοξενούνται ιερά, ιστορικά και καλλιτεχνικά θρησκευτικά κειμήλια καθώς και πολλά σημαντικά χειρόγραφα, δεκάδες ιστορικοί κώδικες, αυτοκρατορικά χρυσόβουλα, τουρκικά φιρμάνια και πατριαρχικά σιγίλια (αυτοκρατορικά έγγραφα). 

Η Μονή Βλατάδων επίσης διατηρεί και συντηρεί μια εκτεταμένη συλλογή από πολλά και σπάνια Βυζαντινά εικονίσματα μεγάλης θρησκευτικής και καλλιτεχνικής αξίας. Επίσης εκεί σώζονται 93 κώδικες και το αρχείο της Μονής, που κατά τον Β΄ Παγκόσμιο Πόλεμο μεταφέρθηκαν για ασφάλεια στη Μονή Ιβήρων.

Στη μονή υπάρχει οικοτροφείο 10 -15 ατόμων το οποίο φιλοξένει φοιτητές άλλων χωρών οι οποίοι κάνουν εδώ το μεταπτυχιακό τους. Υπάρχουν επίσης στο προαύλιο της μονής τάφοι από επιφανείς πολίτες , δωρητές και ηγούμενους της μονής καθώς και Ίδρυμα Πατερικών Σπουδών.Τα τελευταία χρόνια η μονή φιλοξενεί πολλών ειδών ζώα όπως παγώνια, λευκά παγώνια, ορτύκια ,ελάφια ,πρόβατα, κάποια από τα οποία πήρε από το ζωολογικό κήπο της Θεσσαλονίκης ώστε να σωθούν.

Προ διετίας καθαρίστηκε το τέμπλο και οι αγιογραφίες της μονής και από τότε η αρχαιολογική υπηρεσία απαγόρευσε να καίγονται τα κεριά για πολύ ώρα ώστε να προστατευθούν τα κειμήλια που βρίσκονται μέσα στη μονή.

Η θέα από την τοποθεσία είναι το λιγότερο εξαιρετική ενώ σε μια μέρα με καθαρή ατμόσφαιρα διαφαίνεται ακόμη και ο Όλυμπος! Σε υψόμετρο 120 και πλέον μέτρων από το επίπεδο της θάλασσας, πρόκειται σίγουρα για ένα από τα καλύτερα σημεία από όπου μπορεί κανείς να αγναντέψει ολόκληρη την Θεσσαλονίκη! Σημερινός Ηγούμενος είναι ο Θεοφιλέστατος Επίσκοπος Αμορίου Νικηφόρος Ψυχλούδης, ο οποίος είναι και ο πνευματικός μας.

Πηγές:

http://www.religiousgreece.gr/west-central-macedonia/-/asset_publisher/3qIw8hzBmYgG/content/iera-mone-blatadon 

 

Θάνος Χαρατσής 3ο Γυμνάσιο Χορτιάτη